Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw

W projekcie zaproponowano także uchylenie art. 95e § 2 pkt 3 (wyłączającego
możliwość sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacji, gdy spadek
przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa) oraz
zmianę brzmienia pkt 4 pr. not. (wyłączającego możliwość sporządzenia aktu
poświadczenia dziedziczenia w sytuacji, gdy spadkodawca w chwili śmierci był
cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w
Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub
posiadanie nieruchomości położonej za granicą). Przepisy te ograniczają
nadmiernie kompetencje notariuszy w sprawach spadkowych, a dodatkowo mogą
utrudniać prawidłowe stosowanie rozporządzenia (rozporządzenie wprowadza
jedno postępowanie dotyczące wydawania europejskiego poświadczenia
spadkowego, z tych też względów projektowane przepisy regulujące czynności
dotyczące europejskiego poświadczenia spadkowego dokonywane przez notariuszy
– do których na podstawie dodawanego art. 95q będą stosowane przepisy o akcie
poświadczenia dziedziczenia – powinny być, w miarę możliwości, oparte na
podobnych zasadach jak regulacje dotyczące europejskiego poświadczenia
spadkowego wydawanego przez sąd).
Proponowanej w projekcie rezygnacji z wyłączenia możliwości wydawania przez
notariuszy aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach, o których mowa w art.
95e § 2 pkt 3 pr. not., towarzyszy propozycja umożliwienia notariuszowi w takich
sprawach wezwania spadkobierców przez ogłoszenie (dodanie § 3 w art. 95e pr.
not.). Rozwiązanie to ma rozwiać ewentualne obawy co do pełnej miarodajności
ustaleń dokonywanych wyłącznie na podstawie oświadczeń przedstawicieli gminy
czy Skarbu Państwa.
Proponowana zmiana wyłączenia możliwości wydawania przez notariuszy aktu
poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach, o których mowa w art. 95e § 2 pkt 4 pr.
not., polega natomiast na związaniu notariusza przy sporządzaniu aktu
poświadczenia dziedziczenia ogólnymi podstawami jurysdykcji krajowej w
sprawach spadkowych. Dotychczasowa regulacja w omawianym zakresie była
szczątkowa i niespójna z unormowaniami przyjętymi w postępowaniu cywilnym.
Stała się zresztą anachroniczna już po wejściu w życie ustawy – Prawo prywatne
międzynarodowe z 2011 r., ponieważ nakazuje notariuszowi odmowę sporządzenia
aktu poświadczenia dziedziczenia także w takich przypadkach, gdy wprawdzie
10
spadkodawca jest cudzoziemcem, ale prawem właściwym dla sprawy spadkowej
jest prawo polskie. Ta jej cecha stałaby się jeszcze bardziej widoczna po
rozpoczęciu stosowania rozporządzenia.
3. Reżim prawny czynności notariusza dotyczących europejskiego poświadczenia
spadkowego został zaprojektowany przy uwzględnieniu dwóch głównych założeń.
Czynności te, w zakresie, w jakim nie są one uregulowane rozporządzeniem nr
650/2012, mają być mianowicie dokonywane na podstawie odpowiednio
stosowanych przepisów regulujących sporządzanie aktów poświadczenia
dziedziczenia (przywoływany już projektowany art. 95q pr. not.), a równocześnie
przewidziane w jego ramach rozwiązania szczegółowe są dokładnym
odwzorowaniem unormowań ustanowionych na potrzeby postępowań dotyczących
europejskiego poświadczenia spadkowego, które będą prowadzone przed sądem.
Uwaga ta odnosi się do przepisów określających:
− zasady doręczania wypisu protokołu obejmującego wydanie lub odmowę
wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, a także uzasadniania tych
czynności (projektowany art. 95u pr. not.), oraz zasady doręczania wypisu
protokołu obejmującego inne czynności dotyczące tego poświadczenia i ich
uzasadniania (projektowany art. 95x pr. not.),
− możliwość zmiany lub uchylenia z urzędu przez notariusza europejskiego
poświadczenia spadkowego (projektowany art. 95w pr. not.),
− możliwość zaskarżenia w drodze zażalenia czynności podejmowanych przez
notariusza w przedmiocie
europejskiego poświadczenia spadkowego
(projektowany art. 95y § 1 pr. not.),
− niedopuszczalność wnoszenia skargi kasacyjnej oraz skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w sprawach związanych z
czynnościami notariusza w przedmiocie europejskiego poświadczenia
spadkowego (projektowany art. 95y § 2 i 3 pr. not.).
Ukształtowany w ten sposób tryb dokonywania czynności przez notariusza
wymagał uzupełnienia w zakresie, w jakim odesłanie do odpowiedniego
stosowania przepisów regulujących
sporządzanie aktów poświadczenia
dziedziczenia nie jest wystarczające. W związku z tym projekt przewiduje, że
czynności notariusza dotyczące europejskiego poświadczenia spadkowego, jak
również odmowa ich dokonania, powinny być stwierdzone w protokole
11
sporządzanym bez zachowania wymogów wynikających z art. 92 § 1 pkt 7 i 8 oraz
z art. 94 § 1 pr. not. (projektowany art. 95t pr. not.). Przyjęto również
(projektowany art. 95s pr. not.), że przy dokonywaniu tych czynności notariusz
będzie odpowiednio stosował przepisy postępowania o stwierdzenie nabycia
spadku w zakresie dotyczącym ogłoszeń (art. 672–674 i art. 676 k.p.c.) oraz miał
obowiązek z urzędu badać okoliczności istotne dla podjęcia czynności dotyczącej
europejskiego poświadczenia spadkowego (odesłanie do art. 670 § 1 k.p.c.). Z
uwagi na to, że czynności takie jak wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie
mogą powodować istotne wydatki, proponuje się, aby notariusz mógł odmówić
dokonania czynności notarialnej, jeżeli strona, która wniosła o podjęcie czynności
połączonej z takimi wydatkami, nie wyasygnuje odpowiedniej zaliczki na ten cel,
określonej przez notariusza (projektowany art. 95s § 1 pr. not.). Jednocześnie, aby
nie pozbawić strony, która nie jest w stanie ponieść takich wydatków, możliwości
uzyskania u notariusza europejskiego poświadczenia spadkowego, wprowadza się
możliwość ubiegania się przez stronę o zwolnienie od ww. wydatków, przy
odpowiednim zastosowaniu przepisów art. 6 pr. not. regulujących zwolnienie od
ponoszenia wynagrodzenia notariusza (projektowany art. 95s § 2 pr. not.).
IV. Zmiany innych ustaw
1. Zmiana ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny dotyczy art. 987 i jest
ściśle związana ze zmianą art. 664 k.p.c., który umożliwia osobie powołanej na
wykonawcę testamentu złożenie oświadczenia o odmowie przyjęcia takiego
obowiązku także przed notariuszem.
2. Zmiany w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn są
konsekwencją wprowadzenia europejskiego poświadczenia spadkowego jako
dodatkowego dokumentu, który może służyć wykazywaniu praw do spadku.
Polegają one na określeniu terminu, w którym powstaje obowiązek zgłoszenia
nabycia własności w drodze dziedziczenia w celu uzyskania zwolnienia od podatku
od spadków i darowizn (art. 4a ust. 1 ww. ustawy) oraz w którym powstaje
obowiązek podatkowy (art. 6 ust. 1 pkt 2b), w sytuacjach gdy dokumentem
potwierdzającym nabycie własności będzie europejskie poświadczenie spadkowe.
Miarodajny przy określaniu tych terminów będzie moment wydania europejskiego
poświadczenia spadkowego, które zgodnie z art. 69 i art. 73 ust. 1 rozporządzenia
12
nr 650/2012 jest skuteczne już z momentem jego wydania przez właściwy organ.
Powyższe dotyczy sytuacji, w których europejskie poświadczenie spadkowe będzie
jedynym dokumentem potwierdzającym nabycie własności w drodze dziedziczenia
(tzn. gdy nie będzie poprzedzone wydaniem postanowienia o stwierdzenie nabycia
spadku lub sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia).
3. Zmiana ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej
Polskiej ma na celu wyłączenie możliwości podejmowania przez konsulów
czynności dotyczących europejskich poświadczeń spadkowych. Podobne
rozwiązanie obowiązuje co do dopuszczalności sporządzania przez konsulów aktów
poświadczenia dziedziczenia (art. 19 ust. 4a tej ustawy).
4. Zmiana w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne,
podobnie jak w przypadku nowelizacji ustawy o podatku od spadków i darowizn,
stanowi konsekwencję wprowadzenia europejskiego poświadczenia spadkowego
jako dodatkowego dokumentu, który może służyć wykazywaniu praw do
nieruchomości nabytych w drodze dziedziczenia. Polega ona przede wszystkim na
uzupełnieniu listy dokumentów przekazywanych starostom przez sądy i notariuszy
na podstawie art. 23 tej ustawy o odpisy europejskiego poświadczenia spadkowego.
Istotne jest przy tym, że w przypadku orzeczenia sądowego dotyczącego wydania
europejskiego poświadczenia spadkowego bez znaczenia jest kwestia
prawomocności orzeczenia, ponieważ jak wskazano wyżej europejskie
poświadczenie spadkowe jest skuteczne z momentem jego wydania. Zmiany w art.
24 ustawy są natomiast konsekwencją zmian w jej art. 23.
5. Zmiana ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
polega na dodaniu przepisu, w którym określa się wysokość opłaty od wniosku o
wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego.
Proponowana wysokość opłaty (300 zł) uwzględnia przede wszystkim znaczący
nakład pracy, którego wymagać będzie wydanie europejskiego poświadczenia
spadkowego. Poświadczenie musi zawierać cały szereg bardzo szczegółowych
ustaleń, w tym wskazanie ich podstawy, i samo wypełnienie niezwykle
rozbudowanego, w porównaniu chociażby z typowym postanowieniem o
stwierdzenie nabycia spadku, formularza przewidzianego w rozporządzeniu
wykonawczym Komisji (UE) nr 1329/2014 z dnia 9 grudnia 2014 r. (Dz. Urz. UE L
13
z 16.12.2014) ustanawiającego formularze, o których mowa w rozporządzeniu
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 w sprawie jurysdykcji, prawa
właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania
dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia
europejskiego poświadczenia spadkowego, jest bardzo czasochłonne.
Należy również podkreślić, że europejskie poświadczenie spadkowe będzie
skuteczne we wszystkich pozostałych państwach członkowskich UE, do których ma
zastosowanie rozporządzenie nr 650/2012, bez potrzeby dopełniania za granicą
dodatkowych procedur i ponoszenia związanych z tym zazwyczaj kosztów (w
przypadku dokumentów krajowych mogą powstawać dodatkowe koszty, związane z
uznawaniem i stwierdzaniem wykonalności).
6. Zmiany w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe
polegają na:
a) uchyleniu art. 64–66 ustawy ze względu na to, że materia, której dotyczą te
przepisy, została uregulowana w rozporządzeniu nr 650/2012;
b) wprowadzeniu do ustawy przepisu wskazującego, że prawo właściwe w
sprawach spadkowych określa rozporządzenie nr 650/2012, co jest zgodne z
praktyką przyjętą w tej ustawie w stosunku do innych rozporządzeń UE.
Należy zwrócić uwagę, że mocą art. 1 ust. 2 pkt f rozporządzenia z zakresu jego
zastosowania wyłączono „ważność formalną ustnych rozrządzeń na wypadek
śmierci”. Kwestia ta pozostawiona więc została ustawodawcy krajowemu. Prawo
spadkowe wielu państw (w tym prawo polskie) dopuszcza testamenty ustne. W
praktyce może więc pojawić się konieczność poszukiwania prawa właściwego do
oceny, czy wymagania w zakresie formy takiego testamentu zostały spełnione.
Nie zachodzi jednak potrzeba uregulowania tej kwestii w krajowym prawie
prywatnym międzynarodowym. Polska jest bowiem stroną konwencji haskiej
dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozrządzeń testamentowych z
5.10.1961 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284), a konwencja ta reguluje także prawo
właściwe do oceny wymagań obejmujących formę testamentów ustnych.
Rozporządzenie nr 650/2012 nie tylko utrzymało w mocy konwencję haską
z 1961 r., lecz przyznało jej pierwszeństwo przed własnymi postanowieniami
dotyczącymi formy testamentów. Także więc po rozpoczęciu stosowania
14