Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw

doręczania przez sąd z urzędu postanowień wydawanych w tym przedmiocie
(projektowany art. 11423 § 1 zd. 1 i art. 11425 § 1 zd. 1 i 3 k.p.c.). Lege non
distinguente obowiązek ten będzie odnosił się zarówno do postanowień wydanych
na rozprawie, jak i na posiedzeniu niejawnym, które mają być doręczane bez
uzasadnienia (projektowany art. 11423 § 1 zd. 1 i art. 11425 § 1 zd. 1 i 3 k.p.c.).
Rozwiązanie to modyfikuje nie tylko ogólne reguły doręczania postanowień, lecz
także ich uzasadnienia oraz zaskarżania. Postanowienia te będą bowiem podlegały
uzasadnieniu na żądanie uczestnika postępowania zgłoszone w terminie tygodnia od
dnia doręczenia postanowienia albo wtedy, gdy uczestnik, który takiego żądania nie
zgłosił, wniesie środek odwoławczy w ustawowym terminie. Termin ten w
odniesieniu do każdego postanowienia należało będzie liczyć od dnia jego
doręczenia, a w przypadku uczestników postępowania, którzy wnieśli o
sporządzenie uzasadnienia postanowienia i jego doręczenie – od dnia doręczenia
uzasadnienia. W projekcie przewidziano, że środkiem odwoławczym w sprawach
dotyczących europejskiego poświadczenia spadkowego będzie zażalenie, podobnie
jak ma to miejsce w większości pozostałych międzynarodowych postępowań
cywilnych, a także wyłączono możliwość wnoszenia w tych sprawach skargi
kasacyjnej oraz skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia (projektowany art. 11426 k.p.c.).
2. Pozostałe zmiany Kodeksu postępowania cywilnego powiązane z wejściem w życie
rozporządzenia nr 650/2012 mają zróżnicowany charakter, służą jednak
bezpośrednio lub pośrednio jego skutecznemu stosowaniu.
Zmiana brzmienia art. 39 i art. 628 k.p.c. ma na celu ujednolicenie łączników
wskazujących na właściwość miejscową sądu spadku z kryteriami, które decydują o
istnieniu jurysdykcji krajowej w sprawach spadkowych (zgodnie z art. 4 rozporządzenia
nr 650/2012, podstawowym łącznikiem jurysdykcji w sprawach spadkowych jest
miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili jego śmierci), i jako taka ma służyć
zapewnieniu faktycznej skuteczności rozporządzenia.

2) Pojęcie sprawy spadkowej w rozumieniu rozporządzenia nr 650/2012 jest pojęciem autonomicznym, w
związku z tym nie można wykluczyć (przynajmniej teoretycznie), że pewne sprawy, które są sprawami
spadkowymi w rozumieniu k.p.c, nie zostaną objęte zakresem rozporządzenia. Należy też pamiętać, że
przepisy k.p.c. o jurysdykcji w sprawach spadkowych będą miały zastosowanie w sprawach
spadkowych dotyczących spadków otwartych przed dniem 17 sierpnia 2015 r., które nie są objęte
zakresem rozporządzenia nr 650/2012 ratione temporis. W obu tych przypadkach w interesie polskiego
wymiaru sprawiedliwości oraz polskich podmiotów leży to, aby polskie sądy miały jak najszersze
5
„Miejsce zwykłego pobytu” (pojęcie autonomiczne prawa UE, rozumiane jako miejsce,
w którym dana osoba zazwyczaj przebywa i w którym znajduje się główne centrum
egzystencji danej osoby, a o którym przesądzają przede wszystkim okoliczności natury
faktycznej) występuje już obecnie w kodeksie postępowania cywilnego, przede
wszystkim jako łącznik jurysdykcji, ale także jako łącznik właściwości miejscowej sądu
(por. art. 41 k.p.c. dotyczący powództw ze stosunku małżeństwa), więc jego
wprowadzenie w omawianym zakresie nie powinno być źródłem istotnych problemów
(pewne wskazówki interpretacyjne, jak ustalać ostatnie miejsce zwykłego pobytu
spadkodawcy, zawierają zresztą motywy 23 i 24 preambuły do rozporządzenia
nr 650/2012; zaś na tle szczególnie skomplikowanych i nietypowych stanów
faktycznych wykładni pojęcia zwykłego miejsca pobytu spadkodawcy może dokonać
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w procedurze prejudycjalnej).
Należy też wskazać, że w kontekście rozporządzenia nr 650/2012 w zasadzie w każdej
sprawie spadkowej i tak niezbędne będzie ustalenie miejsca zwykłego pobytu
spadkodawcy, aby stwierdzić, czy sąd polski posiada jurysdykcję w danej sprawie (a
także, czy prawem właściwym jest prawo polskie), więc wprowadzenie ostatniego
miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy zamiast ostatniego miejsca zamieszkania także
jako łącznika właściwości miejscowej zredukuje zakres niezbędnych ustaleń w
sprawach spadkowych (nota bene po wejściu w życie z dniem 1 marca 2015 r. nowej
ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz. U. poz. 1741
ze zm., w akcie zgonu – jego odpisie – inaczej niż do tej pory nie jest już wskazywane
ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego – por. art. 95 ust. 1 nowego Prawa o aktach
stanu cywilnego).
Projekt zawiera propozycję skrócenia z sześciu do trzech miesięcy okresu, w jakim w
razie wezwania spadkobierców przez ogłoszenie można zgłaszać się do udziału w
postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku i wykazywać prawa do dziedziczenia
(projektowane art. 673 pkt 4, art. 675 i art. 676 k.p.c.). W dobie powszechnego dostępu
do środków komunikowania się na odległość dotychczasowy termin sześciu miesięcy
jest zbyt długi i negatywnie wpływa na sprawność postępowania o stwierdzenie nabycia
spadku. Taka rozpiętość tego terminu mogłaby również utrudniać osiągnięcie celów

podstawy jurysdykcji, a więc także jurysdykcję opartą na ostatnim miejscu zamieszkania spadkodawcy.
W związku z tym w art. 1108 k.p.c. zachowano wszystkie dotychczasowe łączniki jurysdykcji
(podobna technika legislacyjna została przyjęta przy okazji zmian przepisów k.p.c. związanych z
wykonaniem rozporządzenia UE nr 4/2009 dotyczącego spraw alimentacyjnych).
6
postępowania o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego, które ma pozwalać
na szybkie, łatwe i skuteczne załatwienie transgranicznej sprawy spadkowej, a przepisy
nie wykluczają aby w jego toku wezwanie zainteresowanych mogło nastąpić także
przez ogłoszenie publiczne (pkt 67 motywów i art. 66 ust. 4 rozporządzenia).
Konsekwencją zmiany art. 673 pkt 4 k.p.c. jest zmiana art. 610 § 1 k.p.c., polegająca na
skreśleniu w nim zdania drugiego, które – wobec ujednolicenia terminu, o którym
mowa w tym przepisie, z terminem proponowanym w nowelizowanym art. 673 pkt 4
k.p.c. – staje się bezprzedmiotowe.
W projekcie zmiany art. 664 k.p.c. zaproponowano poszerzenie katalogu czynności
notarialnych w sprawach spadkowych o uprawnienie do odbierania przez notariusza
oświadczenia o odmowie przyjęcia funkcji przez osobę, która została powołana na
wykonawcę testamentu. Obecnie notariusz jest umocowany jedynie do wydawania
zaświadczenia o powołaniu na wykonawcę testamentu (art. 665 k.p.c.). Waga i
charakter obu tych czynności są natomiast zbliżone i nie ma powodów do ograniczania
kompetencji notariuszy tylko co do jednej z nich, tym bardziej że projekt powierza
notariuszom czynności dotyczące europejskiego poświadczenia spadkowego, które
może być wykorzystywane także w celu wykazania statusu wykonawcy testamentu.
III. Zmiany ustawy – Prawo o notariacie
Proponowane zmiany ustawy – Prawo o notariacie odnoszą się do trzech grup
przepisów objętych tą ustawą, których przedmiotem regulacji jest:
− ogólny tryb dokonywania czynności notarialnych;
− sporządzanie aktów poświadczenia dziedziczenia;
− podejmowanie przez notariusza czynności dotyczących europejskiego poświadczenia
spadkowego.
1. Zmiany w zakresie ogólnego trybu dokonywania czynności notarialnych mają na
celu wyeliminowanie części wątpliwości, które obecnie powstają przy stosowaniu
przepisów regulujących ten tryb, albo usunięcie braków istniejących w obrębie tej
regulacji, które obniżają sprawność lub efektywność działań podejmowanych przez
notariuszy albo wprowadzają w tym zakresie stan niepewności. Choć odnoszą się
one do kwestii ogólnych dotyczących trybu dokonywania czynności notarialnych,
to mają istotne znaczenie także dla skutecznego stosowania przepisów
rozporządzenia regulujących czynności dotyczące europejskiego poświadczenia
7
spadkowego. W tej grupie zmian należy wymienić propozycje przepisów, w
których przewiduje się, że:
− odmowa dokonania czynności notarialnej przez notariusza powinna zostać
stwierdzona w protokole, do którego nie stosuje się wymogów określonych w
art. 92 § 1 pkt 7 i 8 oraz w art. 94 § 1 pr. not. (projektowany art. 81a pr. not.),
− żądanie sporządzenia uzasadnienia odmowy dokonania czynności notarialnej
należy złożyć w terminie tygodnia (projektowany art. 82 pr. not.),
− tygodniowy termin do wniesienia zażalenia na odmowę dokonania czynności
notarialnej należy liczyć od doręczenia uzasadnienia odmowy, a gdy osoba
zainteresowana nie zażądała w przepisanym terminie doręczenia uzasadnienia
odmowy – od dnia, w którym dowiedziała się o odmowie (projektowany art. 83
§ 1 pr. not.),
− zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej jest rozpoznawane przez
sąd okręgowy w trybie postępowania nieprocesowego (projektowany art. 83 § 1
pr. not.).
Jednocześnie – ze względu na treść art. 19 ust. 5 ww. ustawy o funkcjach konsulów
Rzeczypospolitej Polskiej, który przewiduje odpowiednie stosowanie pr. not. do
czynności notarialnych wykonywanych przez konsulów – należy wyjaśnić, że
przepisy te, w szczególności przepisy dotyczące formy, w jakiej następuje odmowa
dokonania czynności notarialnej, nie znajdą zastosowania do czynności
notarialnych wykonywanych przez konsulów w takim zakresie, w jakim kwestie
ich dotyczące zostaną w sposób szczególny uregulowane w przepisach Prawa
konsularnego (por. projekt nowej ustawy – Prawo konsularne, wpisany do Wykazu
prac legislacyjnych RM pod nr UB 30, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 24
marca 2015 r.).
2. W przepisach regulujących sporządzanie aktów poświadczenia dziedziczenia
pozostaje oczywiście jako zasada dotychczasowe rozwiązanie wymagające
osobistego udziału i jednoczesnej obecności osób, które mogą wchodzić w rachubę
jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi oraz osób, na rzecz których
spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Utrudniało ono jednak znacznie
uzyskanie notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Stało się to dokuczliwe
zwłaszcza po rozszerzeniu przez ustawodawcę kręgu spadkobierców ustawowych.
8
Dlatego też projekt przewiduje rozwiązanie wprowadzające wyłom od zasady
osobistego, jednoczesnego stawienia się przed notariuszem sporządzającym
protokół dziedziczenia wszystkich zainteresowanych osób.
W proponowanym rozwiązaniu ważną rolę odgrywa projekt protokołu
dziedziczenia. Sporządza go notariusz, na wniosek osoby należącej do kręgu osób
zainteresowanych (definicję tych osób podano w art. 95b § 1 pr. not.), na podstawie
oświadczenia tej osoby, w którym ujawnia ona okoliczności niezbędne do
sporządzenia protokołu dziedziczenia (okoliczności te wymienia art. 95c § 2 pr.
not.). Wszystkie inne osoby zainteresowane mogą w oświadczeniach składanych
przed wybranymi przez siebie notariuszami potwierdzić dane zamieszczone w
projekcie protokołu i wyrazić zgodę na sporządzenie protokołu dziedziczenia
zgodnego z projektem. Jeżeli wszystkie osoby zainteresowane złożą takie
oświadczenia, notariusz sporządza protokół dziedziczenia zgodny z projektem przy
udziale co najmniej jednej osoby zainteresowanej. Osoby zainteresowane, które nie
złożyły wcześniej oświadczeń, o których mowa, mogą takie oświadczenia złożyć,
uczestnicząc w sporządzeniu przez notariusza protokołu dziedziczenia.
Projekt zawiera również propozycję umocowania notariuszy do pozyskiwania od
organów wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej informacji oraz
dokumentów stanowiących dowód faktu istotnego dla sporządzenia aktu
poświadczenia dziedziczenia (projektowany art. 95cb § 1 pr. not.). Rozwiązanie to
ma dostarczyć notariuszom środki umożliwiające kontrolę oświadczeń składanych
przez osoby ubiegające się o wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia oraz służy
wzmocnieniu prewencyjnej funkcji notariatu przy dokonywaniu tego rodzaju
czynności. Ponadto proponuje się, aby przy sporządzaniu aktu poświadczenia
dziedziczenia notariusz mógł w celu ustalenia treści właściwego prawa obcego –
wzorem uprawnienia, jakie przysługuje sądowi w postępowaniu cywilnym –
zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu właściwego prawa
obcego lub podjąć inne odpowiednie środki, np. skorzystać z opinii eksperta
(projektowany art. 95cb § 2 pr. not.). Na podstawie dodawanego art. 95q
rozwiązania te znajdą oczywiście zastosowanie także przy dokonywaniu przez
notariuszy czynności dotyczących europejskiego poświadczenia spadkowego.
9