Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw

następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (na wzór
regulacji zawartej w art. 42 § 7 tej ustawy), możliwe będzie prowadzenie egzekucji
administracyjnej również z majątku dłużnika rzeczowego. Zgodnie bowiem z art. 2 § 1
pkt 5 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, egzekucji
administracyjnej podlegają należności pieniężne przekazane do egzekucji
administracyjnej na podstawie innych ustaw. Aktualnie Ordynacja podatkowa nie
zawiera w odniesieniu do hipoteki przymusowej uregulowania odpowiadającego treści
dotychczasowego art. 42 § 7 Ordynacji podatkowej. Wprowadzenie proponowanej
regulacji (nowy art. 38a Ordynacji podatkowej) podyktowane jest także koniecznością
ujednolicenia rozwiązań prawnych zawartych w Ordynacji podatkowej dotyczących
ograniczonych praw rzeczowych, przy uwzględnieniu analogicznych regulacji
prawnych zawartych w art. 75 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zauważyć
należy, że brak wskazania trybu egzekucji powoduje, że egzekucję z przedmiotu
hipoteki w przypadku prowadzenia jej przeciwko dłużnikowi rzeczowemu niebędącego
podatnikiem prowadzi komornik sądowy w trybie przepisów k.p.c., podczas gdy na
podstawie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji naczelnik urzędu
skarbowego uprawniony jest do prowadzenia egzekucji z nieruchomości. Proponowane
rozwiązanie jest korzystne dla dłużników rzeczowych, niebędących podatnikami, którzy
w obecnym stanie prawnym obowiązani są do ponoszenia wyższych kosztów
egzekucyjnych na rzecz komornika sądowego.
Z uwagi na znaczny zakres zmian przepisów regulujących zastaw skarbowy dokonano
gruntownego ich przeredagowania z uwzględnieniem chronologii zdarzeń związanych z
wpisywaniem i wykreślaniem zastawu skarbowego oraz potrzeby doregulowania
dostępu osób i organów do danych zawartych w Rejestrze Zastawów Skarbowych.
Zaproponowano zniesienie dualizmu w systemie zastawów skarbowych. Nie ma
potrzeby, aby poszczególni naczelnicy urzędów skarbowych prowadzili odrębne
rejestry zastawów skarbowych, a dane w nich zawarte przekazywane były do
Centralnego Rejestru Zastawów Skarbowych prowadzonego przez ministra właściwego
do spraw finansów publicznych. Proponuje się utworzenie Rejestru Zastawów
Skarbowych (dalej zwany „rejestrem zastawów”), prowadzonego w systemie
teleinformatycznym przez wyznaczony przez ministra właściwego do spraw finansów
publicznych, w drodze rozporządzenia, podległy lub nadzorowany organ (art. 43).
W przepisie tym określono informacje, jakie zawierać winien rejestr zastawów, które
33
wpisywane będą zgodnie ze strukturą prowadzonego rejestru określoną na podstawie
przepisu upoważniającego zawartego w art. 46f pkt 1. W art. 44 § 3 wprowadzono
normę uznającą za wpis również wykreślenie. Tym samym przepisy dotyczące wpisu
będą miały zastosowanie również do wykreślenia wpisu.
Wpisy zastawów skarbowych do rejestru będą dokonywane przez wyznaczony organ na
wniosek organu uprawnionego do występowania w imieniu Skarbu Państwa lub
jednostki samorządu terytorialnego. Wymagana jest elektroniczna forma przesyłania
takich wniosków ze względu na wymóg prowadzenia rejestru zastawów w systemie
informatycznym (art. 46a). Zmienione zatem zostały zasady występowania o wpis
zastawów skarbowych, które w dotychczasowym stanie prawnym uprawniały w tym
zakresie naczelników urzędów skarbowych. Art. 46a nadaje kompetencje do
występowania o wpis zastawu skarbowego zabezpieczającego zobowiązania podatkowe
lub zaległości podatkowe wszystkim organom uprawnionym do występowania w
imieniu Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Proponowany art. 45 § 2 reguluje kolejność wpisów zastawu skarbowego
(dotychczasowy art. 42 § 2–4), co ma zasadnicze znaczenie dla kolejności zaspokojenia
wierzyciela z przedmiotu zastawu. Jednocześnie doregulowano kolejność wpisów, przy
uwzględnieniu elektronicznego przekazywania wniosków o wpis do organu
prowadzącego rejestr zastawów. W art. 45 § 3 został uzupełniony katalog podmiotów
zawiadamianych o dokonaniu wpisu o organ, na wniosek którego dokonano wpisu.
W art. 46 § 4 będącym odpowiednikiem dotychczasowego art. 42 § 7 dodano regulację
uwzględniającą zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu zastawu skarbowego również w
egzekucji prowadzonej przez sądowy organ egzekucyjny. Zgodnie bowiem z art. 773
§ 2 k.p.c., jeżeli egzekucje są prowadzone w celu zrealizowania zastawu rejestrowego
lub skarbowego, łączne prowadzenie egzekucji przejmuje organ egzekwujący należność
korzystającą z pierwszeństwa zaspokojenia.
Wprowadzono wymóg sporządzania wniosku o wpis na urzędowym formularzu oraz
zawarcia stosownej treści żądania, uznając, że niedopełnienie tych czynności stanowić
będzie przeszkodę do dokonania wpisu. Przeszkodą będzie również niezgodność
danych wskazanych we wniosku z danymi wynikającymi z dostępnych organowi
prowadzącemu rejestr systemów prowadzących ewidencje osób, ruchomości i
zbywalnych praw majątkowych mogących być przedmiotem zastawu skarbowego
(art. 46b § 3). W przypadku niespełnienia wymogów określonych w art. 46b § 2 nie
34
będzie wydawana decyzja; organ prowadzący rejestr poinformuje wnioskodawcę o
zaistniałej przeszkodzie.
Proponuje się zachowanie obecnie funkcjonującego rozwiązania odpłatnego
wydawania, na wniosek zainteresowanego, wypisu z rejestru (kryterium przedmiotowe),
jak i zaświadczenia o podmiocie, którego ruchomości lub zbywalne prawa majątkowe
mogą być przedmiotem zastawu skarbowego (kryterium podmiotowe). Wypis lub
zaświadczenie będzie wydawane w każdym urzędzie skarbowym, przy czym
dokumentom tym nadaje się charakter dokumentów urzędowych podlegających opłacie
stanowiącej dochód budżetu państwa (art. 46c § 5), przy czym wysokość tej opłaty
ustalana będzie w drodze rozporządzenia wydanego na podstawie przepisu
upoważniającego zawartego w art. 46f, przy uwzględnieniu górnej granicy tej opłaty,
określonej ustawowo, w kwocie 50 zł. W celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu
ruchomościami lub zbywalnymi prawami majątkowymi proponuje się również, aby
rejestr zastawów był dostępny przez Biuletyn Informacji Publicznej urzędu
obsługującego wyznaczony organ (art. 46d). Rejestr będzie udostępniany
zainteresowanym do wyszukiwania po wpisaniu danych identyfikujących przedmiot
zastawu. Udostępnione informacje nie będą dotyczyły podatnika, a jedynie przedmiotu
zastawu i samego zastawu skarbowego (kwoty zabezpieczenia, daty wpisu zastawu,
zastawnika i numeru jego wniosku o wpis). Prawo nieodpłatnego dostępu do danych
zawartych w rejestrze zastawów i sporządzania wydruku będzie mieć każdy
zainteresowany.
Wprowadzono również w art. 46e regulację prawną zapewniającą pełny dostęp do
danych zawartych w rejestrze zastawów również organom egzekucyjnym i organom
uprawnionym do występowania w imieniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu
terytorialnego o wpis zastawu skarbowego, uznając, że dane dotyczące majątku i
dłużników mogą być przydatne organom egzekucyjnym, a dane dotyczące zaległości
podatkowych – organom uprawnionym do poboru należności pieniężnych np. w
zakresie ulg przyznawanych w ich spłacie. Proponuje się także, aby tryb zapewnienia
dostępu do rejestru tym organom uregulowany był w rozporządzeniu ministra
właściwego do spraw finansów publicznych (art. 46f pkt 6).
Z kolei w art. 46g uzupełniono przesłanki wygaśnięcia zastawu skarbowego,
wymienione w dotychczasowym art. 42 § 5, o sprzedaż przedmiotu zastawu w
postępowaniu upadłościowym. Jednocześnie rozszerzono przesłanki wykreślenia
35
zastawu skarbowego z rejestru zastawów na wniosek osoby lub organu (art. 46h).
W przypadku wniosku uprawnionej osoby o wykreślenie zastawu skarbowego z rejestru
decyzję w tej sprawie będzie wydawał organ, na wniosek którego dokonano wpisu.
Jednocześnie rozszerzono katalog podmiotów uprawnionych do wystąpienia z takim
wnioskiem o podatnika, płatnika, inkasenta, następcę prawnego i osobę odpowiadającą
za zaległości podatkowe, której w dniu wpisu zastawu skarbowego nie przysługiwało
prawo własności przedmiotu zastawu skarbowego. Proponuje się ponadto
zrezygnowanie z określenia terminu do złożenia wniosku o wykreślenie wpisu zastawu
skarbowego. Wniosek będzie podlegał rozpatrzeniu w czasie istnienia zastawu
skarbowego. Jednocześnie przyznano uprawnienia do wykreślenia zastawu skarbowego
w przypadku utraty zasadności istnienia tego zastawu lub ustanowienia innego
zabezpieczenia danego zobowiązania podatkowego, np. innego zastawu skarbowego lub
hipoteki przymusowej, bądź zabezpieczenia w trybie ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (art. 154 i nast.) lub Ordynacji podatkowej (art. 33d § 2).
Rozdział 5
Zaległość podatkowa
Obowiązujący art. 52 § 1 Ordynacji podatkowej nie obejmuje wszystkich sytuacji,
w których po stronie podatnika wystąpi obowiązek zwrotu nienależnie otrzymanych z
organu podatkowego nadpłat, zwrotu podatku VAT. Ponadto z uwagi na brak w
przepisach Ordynacji podatkowej uregulowań w zakresie trybu zwrotu tych należności
występują trudności z odzyskaniem od podatnika nienależnie zwróconych mu kwot.
W tym celu stosowany jest aktualnie tryb cywilnoprawny, zgodnie z którym nienależny
podatek jest traktowany jako świadczenie nienależne. Tryb cywilnoprawny jest jednak
długotrwały i kosztowny. Stosowanie tego trybu w odniesieniu do należności
podatkowych nie daje się pogodzić z autonomicznością prawa podatkowego.
Należności podatkowe wypłacone podatnikowi nienależnie w związku z istnieniem
stosunku podatkowoprawnego powinny być odzyskiwane na gruncie przepisów
podatkowych, bez potrzeby angażowania sądownictwa powszechnego. Dlatego zasadne
jest wprowadzenie w Ordynacji podatkowej odrębnego trybu odzyskiwania od
podatników nienależnie im wypłaconych należności podatkowych. Aktualnie art. 52 § 1
pkt 1 Ordynacji podatkowej dotyczy wyłącznie nadpłat wynikających z zeznań lub
deklaracji, o których mowa w art. 73 § 2. Powyższy przepis nie obejmuje zwróconych
36
podatnikowi nadpłat wynikających z decyzji, następnie zmienionych lub
wyeliminowanych z obrotu prawnego albo których stwierdzono wygaśnięcie. Proponuje
się, aby w sprawie nadpłat lub zwrotów podatku określonych lub stwierdzonych w
decyzji, która następnie została uchylona, zmieniona lub stwierdzono jej nieważność
albo stwierdzono jej wygaśnięcie, wydawana była dodatkowa decyzja w sprawie
obowiązku ich zwrotu (nowy art. 52 § 1 pkt 2 lit. a i nowy § 3 Ordynacji podatkowej).
Decyzja ta będzie wydana w razie niedokonania zwrotu w terminie 30 dni. Wydanie
przez organ podatkowy wcześniejszej wadliwej decyzji powinno skutkować ustaleniem
wyważonego terminu zwrotu nienależnej kwoty. Termin na zwrot nienależnej kwoty
powinien wynosić 30 dni od dnia doręczenia decyzji określającej obowiązek zwrotu.
Dopiero po upływie tego terminu nienależnie zwrócone nadpłaty i zwroty podatku będą
traktowane na równi z zaległościami podatkowymi. Do czasu upływu tego terminu
odsetki nie byłyby naliczane. Aktualnie art. 52 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej nie
obejmuje nadpłat wynikających z korekt deklaracji, zwracanych w trybie
bezdecyzyjnym przewidzianym w art. 75 § 6 ww. ustawy. Proponuje się objęcie
uregulowaniami art. 52 § 1 Ordynacji podatkowej nienależnych nadpłat lub zwrotów
podatku stwierdzonych na wniosek w trybie art. 75 § 6 ww. ustawy w zakresie
wynikającym z tego wniosku oraz potraktowanie ich na równi z zaległością podatkową
na zasadach analogicznych jak wskazane powyżej dla wadliwej decyzji
stwierdzającej/określającej nadpłatę (nowy art. 52 § 1 pkt 2 lit. b i nowy § 3 Ordynacji
podatkowej). Na podobnych zasadach, tj. określonych w akapicie 2, uregulowaniami
art. 52 § 1 Ordynacji podatkowej powinny zostać objęte zwroty nadpłat lub zwroty
podatku wykazane dodatkowo w korekcie deklaracji dokonanej w trybie art. 274
Ordynacji podatkowej nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej. Skoro zwrot
nadpłaty (podatku) związany jest z błędem organu podatkowego, podatnik nie może
ponosić z tego powodu negatywnych skutków. W konsekwencji oznacza to, że
ewentualne późniejsze stwierdzenie nienależnej nadpłaty (podatku) powinno
następować w trybie analogicznym do proponowanego wyżej dla przypadku uchylenia
lub zmiany decyzji, w oparciu o którą dokonano podatnikowi zwrotu nadpłaty
(podatku) – nowy art. 52 § 1 pkt 2 lit. c i nowy § 3 Ordynacji podatkowej.
Wynagrodzenie płatników pobrane nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej,
które traktuje się jako zaległość podatkową, ma podlegać zwrotowi bez wezwania
organu podatkowego. Proponuje się wprowadzenie nowej regulacji, zgodnie z którą
37