Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

Wpływ spraw wykonawczych karnych
i wykroczeniowych w sądach rejonowych
1000
303,4
248
264,6
800
88,8
174,3
187,2 219,8
77,6
600
Tysiące 400
697
680,3
719,6
618,7
671,5
675
684,5
489,4
200
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Przestępstwa
W ykroczenia
Dane Ministerstwa Sprawiedliwości : MS – S5r – ewidencja spraw karnych i wykroczeniowych
w sądach rejonowych za lata 2005 - 2012

Przytoczone dane sugerują, że dalsze zaniechania legislacyjne w obszarze prawa
materialnego, bez odwrócenia proporcji orzekanych sankcji, grożą paraliżem sądownictwa
w sprawach karnych wykonawczych. Nowelizacje kodeksu karnego wykonawczego z lat
2010–2012 rzeczywiście przyczyniły się do usprawnienia postępowań wykonawczych, ale
bez zmian w zakresie prawa materialnego i częściowo również procedury nie będą w stanie
zahamować licznych niekorzystnych tendencji w sferze wykonawstwa.
W warunkach polskich jednym z zasadniczych problemów nie tylko ściśle wykonawczych,
ale społecznych jest zjawisko nadmiernej populacji więziennej w stosunku do poziomu
i struktury przestępczości. Wbrew wyobrażeniom kształtowanym przez media i niektóre
środowiska polityczne poziom przestępczości w Polsce należy do najniższych w Europie, co
obrazuje poniższe zestawienie:
123
Liczba przestępstw na 100 tys. mieszkańców (dane za 2007 r.)
15 000
,0
465
14
12 000
0
0
56,
0
0
43,
9 1
9 000
29,
03,
8 1
0
0
7 6
0
7 3
95,
71,
0
10,
6 000
5 7
5 8
0
0
88, 5 1
93,
94,
4 2
2 9
3 4
3 000
0
y
ia
ia
ia
a
ska
cja
gia
cy
alia
Pol
pan
and
Czech
Węgry
Fran
Niem
Dan
i W
Hisz
Norwe
Hol
Szwecj
Anglia
Dane policyjne wg European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics – 2010

Od 2007 r. w przypadku Polski powyższy wskaźnik ulegał minimalnym tylko wahaniom
i obecnie (za 2012 r.) utrzymuje się na poziomie ok. 2900 przestępstw na 100 000
mieszkańców.
Wynikający z przytoczonego zestawienia stan rzeczy powinien dać asumpt do zastanowienia,
jakie mechanizmy powodują, że jeden z najniższych wskaźników przestępczości w Europie
generuje jeden z najwyższych wskaźników odsetka populacji pozbawionej wolności (czyli
tzw. wskaźnika prizonizacji, o którym była mowa wcześniej).
Odpowiedź na to pytanie przynosi analiza danych dotyczących struktury osób osadzonych
w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz struktury orzeczeń skutkujących
pozbawieniem wolności. Strukturę osadzonych prezentuje poniższa tablica:
124
STRUKTURA OSADZONYCH
Stan w dniu 31 grudnia - w liczbach bezwzględnych
2012 7,0
73,0
4,0
0,5
2011
8,2
69,3
3,4
0,5
3,5
2008
8,9
70,4
0,4
2007
11,4
72,7
3,3
0,3
2006
14,4
70,6
3,3
0,3
2005
13,4
66,2
3,0
0,3
2,3
2004
15,1
62,7
0,3
1,7
2003
18,2
59,1
0,3
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
tymczasowo aresztowani
skazani na karę zasadniczą
Tysiące
skazani na karę zastępczą
ukarani
* Centralny Zarząd Służby Więziennej – Informacje o wykonywaniu kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania za lata
2003-2012 – stan w dniu 31 grudnia


Na jej podstawie można sformułować kilka zasadniczych wniosków: po pierwsze na
przestrzeni lat 2003–2012 w sposób znaczący (o ponad połowę) spadła liczba osób
tymczasowo aresztowanych, co należy poczytać za sukces wysiłków zmierzających do
uczynienia z tymczasowego aresztowania środka zapobiegawczego o charakterze
wyjątkowym, stosowanym tylko w ostateczności; po drugie nieustannie największy odsetek
i największą liczbę bezwzględną osadzonych stanowią osoby skazane na karę zasadniczą
pozbawienia wolności; po trzecie liczba ta nie ulega znaczącej redukcji, proporcjonalnej do
spadku liczby skazań i po czwarte liczba osadzonych skazanych na karę zasadniczą jest
znacznie większa niż liczba orzekanych w poszczególnych latach bezwzględnych kar
pozbawienia wolności. Zrozumienie tych spostrzeżeń wymaga przeanalizowania kolejnej
tablicy, ilustrującej strukturę orzeczeń sądów skutkujących pozbawieniem wolności:
125
ORZECZENIA SĄDÓW SKUTKUJĄCE
POZBAWIENIEM WOLNOŚCI w 2012 r.
5 4 4 9 8
60 000
43 992
50 000
40 000
30 000
18258
13 650
20 000
8 2 4 8
10 000
0
odwołania warunkowego zwolnienia
skazania na bezwgledną karę pozbawienia wolności
zastępcza kara pozb. w zamian za karę ograniczenia wolności
zastępcza kara pozb. wolności za nieuiszczoną grzywnę samoistną
zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności war. zaw.

Wynika z niej, że to nie kary bezwzględne w największym stopniu generują populację
więzienną lecz zarządzenia wykonania kar pozbawienia wolności, których wykonanie było
uprzednio warunkowo zawieszone. Taki stan rzeczy ma charakter trwały i powtarza się od
wielu lat (dla porównania poniżej zamieszczono dane za 2008 r.):
ORZECZENIA SĄDÓW SKUTKUJĄCE POZBAWIENIEM
WOLNOŚCI w 2008 r.
50 000
4 6 9 0 7
39 557
45 000
40 000
35 000
30 000
25 000
15662
20 000
10 347
15 000
5 5 4 3
10 000
5 000
0
odwołania warunkowego zwolnienia
skazania na bezwgledną karę pozbawienia wolności
zastępcza kara pozb. w zamian za karę ograniczenia wolności
zastępcza kara pozb. wolności za nieuiszczoną grzywnę samoistną
zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności war. zaw.


126
Ogólny zaś wskaźnik zarządzeń wykonania wszystkich kar warunkowo zawieszonych na
przestrzeni ostatnich lat, przedstawiają poniższe zestawienia:

Liczba orzeczeń w przedmiocie zarządzenia wykonania kary warunkowo
zawieszonej w sądach rejonowych w latach 2010–2013






Wnioski w przedmiocie zarządzenia wykonania kary
Wyszczególnienie
w tym
razem
uwzględnione
nieuwzględnione
2010
Ogółem spraw
96 887
47 744
49 143
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



pozbawienia wolności
95 525
46 837
46 688
ograniczenia wolności
741
491
250
grzywny
621
416
205
2011
Ogółem spraw
98 457
50 566
47 891
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



pozbawienia wolności
96 867
49 741
47 126
ograniczenia wolności
1 251
634
617
grzywny
339
191
148
2012
Ogółem spraw
93 272
51 551
41 721
w tym



Zarządzenia dotyczące kary:



127