Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo atomowe oraz o zmianie niektórych innych ustaw

4) działalność w zakresie ochrony radiologicznej i ochrony Krajowego Składowiska
Odpadów Promieniotwórczych (art. 33 ust. 2 pkt 5 in fine ustawy – Prawo
atomowe w dotychczasowym brzmieniu).
Rodzaje działalności wymienione w pkt i. oraz ii., jako istotne dla funkcjonowania
dozoru jądrowego zostaną objęte bezpośrednim finansowaniem z budżetu państwa część 68 –
Państwowa Agencja Atomistyki w ramach usług zamawianych dla Państwowej Agencji
Atomistyki. Działalności wymienione w pkt iii. oraz iv. dotyczą tylko jednego podmiotu –
państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej – Zakład Unieszkodliwiania
Odpadów Promieniotwórczych, którego działalność jest w dużej mierze finansowana
z budżetu państwa w drodze dotacji podmiotowej, o której mowa w art. 119 ustawy – Prawo
atomowe. Wobec powyższego, z uwagi na konieczność usunięcia wszelkich wątpliwości
co do zgodności finansowania niektórych aspektów działalności Zakładu Unieszkodliwiania
Odpadów Promieniotwórczych z dotacji celowej, o której mowa w art. 33 ustawy – Prawo
atomowe, z unijnymi zasadami udzielania pomocy publicznej, proponuje się, żeby te obszary
działalności ZUOP, które dotychczas były finansowane z dotacji celowej zostały od 2012 r.
objęte finansowaniem z dotacji podmiotowej, o której mowa w art. 119 ustawy – Prawo
atomowe.
22.
Art. 1 pkt 10 lit. b projektu.
Art. 33 ust. 3 ustawy – Prawo atomowe w dotychczasowym brzmieniu przewiduje,
że dotacji udziela Prezes PAA ze środków przewidzianych na ten cel w ustawie budżetowej.
Obecny stan prawny jest niezgodny z zasadą niezależności dozoru jądrowego, wynikającą
m.in. z art. 5 ust. 2 dyrektywy Rady 2009/71/Euratom oraz art. 8 ust. 2 Konwencji
bezpieczeństwa jądrowego. Organ dozoru jądrowego, jakim jest Prezes PAA, nie powinien
dofinansowywać działalności związanej z wykorzystaniem promieniowania jonizującego,
gdyż stawia to pod znakiem zapytania jego niezależność w regulacyjnym procesie
decyzyjnym. Kierownik jednostki organizacyjnej prowadzącej tę działalność, odpowiedzialny
za przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w swojej
jednostce, powinien zatem zapewnić środki finansowe na ten cel. Nie powinien jednak ich
otrzymywać za pośrednictwem organu dozoru jądrowego, gdyż w ten sposób czyni się
ten organ odpowiedzialnym nie za nadzór nad wypełnianiem przez jednostkę organizacyjną
wymagań bezpieczeństwa, lecz za bezpieczeństwo tej jednostki. Proponuje się, aby obowiązki
związane z udzielaniem dotacji przejął minister właściwy do spraw gospodarki,
jako że do niego należą, zgodnie z art. 9 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 4 września 1997 r.
32 
o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, z późn. zm.), sprawy
działalności związanej z wykorzystaniem energii atomowej na potrzeby społeczno-
ekonomiczne kraju. Poza tym dotychczasowymi beneficjentami tej dotacji były
w przeważającej mierze jednostki nadzorowane przez ministra właściwego do spraw
gospodarki, tj. przede wszystkim Instytut Energii Atomowej POLATOM. W związku z tym,
iż proponuje się wprowadzenie do ust. 1 postanowienia, iż dotacji udziela minister właściwy
do spraw gospodarki należy uchylić ust. 3.
23.
Art. 1 pkt 10 lit. c projektu.
Zmiana ust. 4 w art. 33 ustawy – Prawo atomowe jest logiczną konsekwencją zmiany
ust. 2 tego artykułu.
24.
Art. 1 pkt 10 lit. d projektu.
Dla zapewnienia usunięcia wszelkich wątpliwości odnośnie zgodności dotacji celowej
z art. 33 ustawy – Prawo atomowe z unijnymi zasadami udzielania pomocy publicznej,
proponuje się dodanie w art. 33 ust. 5 ustawy – Prawo atomowe pkt 6 stanowiącego, iż
dotacja ta może być udzielona jedynie podmiotowi, który jest organizacją badawczą w
rozumieniu art. 30 pkt 1 rozporządzenia Komisji (WE) Nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r.
uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87
i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych) (Dz. Urz. UE L 214
z 09.08.2008 r., str. 3). Stosownie do wyżej wymienionego przepisu określenie „organizacja
badawcza” oznacza podmiot (prawa publicznego lub prywatnego) taki jak wyższa uczelnia
czy instytut naukowo-badawczy, niezależnie od jego statusu prawnego lub sposobu
finansowania, którego głównym celem jest prowadzenie badań podstawowych, badań
przemysłowych lub eksperymentalnych prac rozwojowych oraz rozpowszechnianie
ich wyników poprzez działalność dydaktyczną, publikacje lub transfer technologii, której
wszystkie zyski są reinwestowane w działalność badawczą, rozpowszechnianie jej wyników
lub dydaktykę, a przedsiębiorstwa mogące wywierać wpływ na taką organizację w roli,
na przykład, jej udziałowców/akcjonariuszy czy członków nie mają preferencyjnego dostępu
do potencjału badawczego tej organizacji ani do wyników prowadzonych przez nią badań.
Ponadto, wprowadzenie ograniczenia katalogu potencjalnych beneficjentów dotacji celowej,
o której mowa w art. 33 ustawy – Prawo atomowe, usunie potencjalną możliwość przyznania
tej dotacji podmiotowi, któremu nie powinna zostać przyznana dotacja z uwagi na unijne
ograniczenia udzielania pomocy publicznej (potencjalną możliwość, gdyż w praktyce
do sytuacji udzielenia dotacji takiemu podmiotowi dotąd nie doszło).
33 
25.
Art. 1 pkt 10 lit. e projektu.
Zmiana w art. 33 ust. 6 ustawy – Prawo atomowe polega na zastąpieniu wyrazów
„Prezes Agencji” wyrazami: „minister właściwy do spraw gospodarki” z powodu przejęcia
przez ten ostatni organ obowiązków związanych z udzielaniem dotacji.
26.
Art. 1 pkt 10 lit. f projektu.
Zmiana w art. 33 ust. 8 ustawy – Prawo atomowe polega na zastąpieniu wyrazów
„Prezes Agencji” wyrazami: „minister właściwy do spraw gospodarki” z powodu przejęcia
przez ten ostatni organ obowiązków związanych z udzielaniem dotacji.
27.
Art. 1 pkt 10 lit. g projektu.
Zmiany w art. 33 ust. 10 i 11 ustawy – Prawo atomowe polegają na zastąpieniu
wyrazów „Prezes Agencji” oraz „Prezesem Agencji” wyrazami, odpowiednio: „minister
właściwy do spraw gospodarki” oraz „ministrem właściwym do spraw gospodarki” z powodu
przejęcia przez ten ostatni organ obowiązków związanych z udzielaniem dotacji.
28.
Art. 1 pkt 10 lit. h projektu.
Uchylenie przepisów art. 33 ust. 11 – 20 ustawy – Prawo atomowe jest związane
z koniecznością dostosowania brzmienia tej ustawy do postanowień obowiązującej
od 1 stycznia 2010 r. ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U.
Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.).
29.
Art. 1 pkt 10 lit. i projektu.
Zmiana art. 33 ust. 21 ustawy – Prawo atomowe polega na zastąpieniu wyrazów
„Prezes Agencji” wyrazami „minister właściwy do spraw gospodarki” z powodu przejęcia
przez ministra właściwego do spraw gospodarki obowiązków związanych z udzielaniem
dotacji, a także na ograniczeniu zakresu upoważnienia ustawowego do wydania aktu
wykonawczego spowodowanym zmianą opisaną w pkt 28 niniejszego uzasadnienia. Zmiana
art. 33 ust. 21 ustawy – Prawo atomowe powoduje, że konieczne będzie wydanie nowego
rozporządzenia wykonawczego na jego podstawie.
30.
Art. 1 pkt 11 – 19 projektu – ogólnie.
Projekt przewiduje całkowicie nowe, znacznie rozszerzone brzmienie przepisów
zawartych w rozdziale 4 ustawy – Prawo atomowe, regulującym kwestie obiektów
jądrowych. Ustawa – Prawo atomowe i akty wykonawcze do niej, w brzmieniu obecnie
obowiązującym, w bardzo ograniczonym zakresie regulują wymagania bezpieczeństwa dla
obiektów jądrowych. Dyrektywa Rady 2009/71/Euratom w pkt 13 i 14 preambuły wskazuje
34 
na konieczność uwzględniania przy wdrażaniu dyrektywy zaleceń Międzynarodowej Agencji
Energii Atomowej oraz referencyjnych poziomów bezpieczeństwa dla jądrowych reaktorów
energetycznych opracowanych przez Stowarzyszenie Zachodnioeuropejskich Organów
Nadzoru Instalacji Jądrowych. Wobec powyższego, istnieje konieczność ustanowienia
przepisów krajowych określających wymagania bezpieczeństwa dla obiektów jądrowych,
zwłaszcza elektrowni jądrowych, na poziomie najwyższym, jaki jest osiągalny zgodnie
z przepisami i zaleceniami międzynarodowymi oraz doświadczeniami płynącymi z budowy
i
eksploatacji obiektów jądrowych w państwach przodujących w rozwoju technologii
jądrowych. Wymagania bezpieczeństwa wynikające z projektu ustawy zostały
tak sformułowane by zapewnić konkurencyjność technologii jądrowych, nie przesądzając
na przykład jaki typ elektrowni jądrowej może zostać zbudowany w Polsce. Zarazem
zapewnią one, że ewentualny inwestor będzie mógł wybierać jedynie pośród technologii
najnowocześniejszych, spełniających najwyższe osiągalne wymagania bezpieczeństwa.
Przepisy projektu formułują jednoznaczny prymat bezpieczeństwa nad innymi aspektami
działalności obiektów jądrowych i to nie tylko na etapie wyboru technologii, ale także
w całym procesie jej wdrożenia – nadzorowanym i kontrolowanym przez państwowy organ
dozoru jądrowego, którym jest Prezes PAA. Projektowane przepisy mają zarazem zapewnić
pełną transparentność dla społeczeństwa decyzji dozoru jądrowego dotyczących obiektów
jądrowych, a także informacji o stanie tych obiektów, bezpieczeństwie ich eksploatacji,
w tym o wszelkich czynnikach i zdarzeniach mających wpływ na bezpieczeństwo jądrowe
i ochronę radiologiczną.
31.
Art. 1 pkt 11 projektu.
W zmienianym art. 34 ustawy – Prawo atomowe proponuje się zawrzeć zasadę,
iż wykonywanie działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące,
polegającej na budowie, rozruchu, eksploatacji lub likwidacji obiektu jądrowego
jest zabronione w sytuacji, w której jednostka ta nie spełnia wymagań bezpieczeństwa
jądrowego, ochrony radiologicznej, ochrony fizycznej lub zabezpieczeń materiałów
jądrowych. Jest to wykonanie zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej do określenia
krajowych ram prawnych w zakresie krajowych wymogów bezpieczeństwa jądrowego (art. 4
ust. 1 lit. a dyrektywy Rady 2009/71/Euratom). Uzależnienie możliwości wykonywania
działalności z obiektami jądrowymi od spełnienia wymagań szeroko pojętego bezpieczeństwa
wynika z postanowień zarówno dyrektywy Rady 2009/71/Euratom, zwłaszcza art. 5 ust. 3
lit. a oraz b dyrektywy, jak i Konwencji bezpieczeństwa jądrowego.
35 
Zgodnie z obecnie obowiązującym przepisem art. 35 ust. 1 ustawy – Prawo atomowe
obowiązek spełnienia wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz
ochrony fizycznej obiektu jądrowego, a także budynków i urządzeń niewchodzących w skład
obiektu jądrowego, których uszkodzenie lub zakłócenie pracy mogłoby spowodować skutki
istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, spoczywa
w okresie ustalania lokalizacji, projektowania, budowy, rozruchu i próbnej eksploatacji na
inwestorze. W okresie stałej eksploatacji lub likwidacji obiektu ta odpowiedzialność
spoczywa z kolei na kierowniku jednostki eksploatującej. W projekcie nowelizacji proponuje
się przeformułować te przepisy w taki sposób, aby określić w art. 35 ustawy – Prawo
atomowe, że za zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej, ochrony
fizycznej i, co jest nowym rozwiązaniem, zabezpieczeń materiałów jądrowych odpowiada
kierownik jednostki organizacyjnej posiadającej zezwolenie na wykonywanie działalności
polegającej na budowie, rozruchu, eksploatacji lub likwidacji obiektu jądrowego. Ponadto
proponuje się podkreślić w art. 35 ust. 2 ustawy – Prawo atomowe, że odpowiedzialność
ta ustaje z dniem zatwierdzenia przez Prezesa PAA protokołu z likwidacji obiektu jądrowego,
co ma zapobiec sytuacji braku osoby odpowiedzialnej za zapewnienie bezpieczeństwa
jądrowego, np. gdy zezwolenie na wykonywanie odpowiedniej działalności dotyczącej
obiektu jądrowego zostało cofnięte albo wygasło wcześniej.
Takie ujęcie będzie zgodne z zasadą pierwotnej odpowiedzialności posiadacza
zezwolenia za bezpieczeństwo jądrowe obiektu jądrowego, wynikającą z art. 6 ust. 1
dyrektywy Rady 2009/71/Euratom, art. 9 Konwencji bezpieczeństwa jądrowego oraz
pierwszej z 10 podstawowych zasad bezpieczeństwa określonych przez MAEA
w
dokumencie „Fundamentalne Zasady Bezpieczeństwa (SF-1)”. Powyższe regulacje
znajdują pełne uzasadnienie także w postanowieniach innych dokumentów MAEA. MAEA
w dokumencie „Normy Bezpieczeństwa MAEA – Proces licencjonowania obiektów
jądrowych – projekt DS – 416”, stwierdza w pkt 2.17, iż główna odpowiedzialność
za bezpieczeństwo spoczywa na osobie lub organizacji odpowiedzialnej za obiekt i działania
powodujące powstanie zagrożeń radiacyjnych, a przestrzeganie przepisów i wymogów
nakładanych przez urząd dozorowy nie zwalnia osoby lub organizacji odpowiedzialnej
za
dowolny obiekt jądrowy i
działalność jądrową z
podstawowej odpowiedzialności
za bezpieczeństwo. Osoba lub organizacja odpowiedzialna za dowolny obiekt jądrowy
i działalność jądrową powinna wykazać, w sposób zadowalający urząd dozoru,
że odpowiedzialność ta była i będzie ponoszona. W pkt 2.36 ww. dokumentu stwierdzono,
iż obowiązkiem wnioskodawcy lub posiadacza zezwolenia powinno być:
36