Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Służbie Celnej, ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu i ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym

Uzasadnienie
1. Wyjaśnienie celu ustawy.
Funkcjonariusze służb mundurowych: policjanci, funkcjonariusze Służby Celnej,
funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu oraz
funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego, zw. dalej funkcjonariuszami, w
zależności od miejsca pracy i płci mają zróżnicowany dostęp do uprawnień rodzicielskich. Nie
istnieją racjonalne powody odmiennego traktowania poszczególnych funkcjonariuszy.
Zarówno treść Konstytucji RP oraz postanowienia - obowiązującego Polskę jako członka UE -
prawa wspólnotowego, jak również ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych
obligują do równego traktowania pracowników. Odpowiednie przepisy w tym zakresie zostały
już implementowane do Kodeksu pracy. Celem tej ustawy jest zrównanie uprawnień
rodzicielskich funkcjonariuszy z uprawnieniami rodzicielskimi pracowników, gwarantowanych
przepisami ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.
2. Przedstawienie stanu obecnego.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji stanowi, że policjanta-kobiety nie można
w okresie ciąży i w czasie urlopu macierzyńskiego zwolnić ze służby, z wyjątkiem przypadków
określonych w art. 41 ust. 1 pkt 3 i 4 oraz ust. 2 pkt 2, 3, 5 i 6. W razie zwolnienia ze służby, na
podstawie art. 41 ust. 2 pkt 5 i 6, przysługuje jej uposażenie do końca urlopu macierzyńskiego.
Ponadto policjantowi-kobiecie zwolnionej na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 5 i 6 w czasie urlopu
wychowawczego przysługują do końca okresu, na który ten urlop został udzielony:
1) świadczenie pieniężne, wypłacane na zasadach obowiązujących przy wypłacaniu zasiłku
wychowawczego,
2) inne uprawnienia przewidziane dla pracownic zwalnianych z pracy w czasie urlopu
wychowawczego z przyczyn niedotyczących pracowników.
Ponadto art. 79 jednoznacznie postanawia, że tylko policjantowi-kobiecie przysługują
szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic, jeżeli ustawa o Policji nie stanowi
inaczej. Z brzmienia dotychczas obowiązujących przepisów ustawy wynika, że nie może z nich
skorzystać policjant-mężczyzna.
Ustawa o Służbie Celnej postanawia, że tylko funkcjonariuszowi – kobiecie
przysługują szczególne uprawnienia przewidziane w prawie pracy dla pracownic. Tym samym
z uprawnień tych nie może skorzystać funkcjonariusz – mężczyzna, ojciec dziecka
wychowujący dziecko oraz funkcjonariusz, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do
sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka
lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, oczywiście w takim zakresie,
w jakim, zgodnie z Kodeksem pracy, mogą z tych uprawnień korzystać pracownicy –
mężczyźni (ojcowie).
Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
Agencji Wywiadu postanawia, że funkcjonariusza-kobiety nie można w okresie ciąży i w
czasie urlopu macierzyńskiego zwolnić ze służby, z wyjątkiem przypadków określonych w art.
54 ust. 3, art. 60 ust. 1 pkt 3 i 4 oraz ust. 2 pkt 2, 3, 5 i 6. W razie zwolnienia funkcjonariusza-
kobiety ze służby na podstawie art. 54 ust. 3 i art. 60 ust. 2 pkt 5 i 6, przysługuje jej uposażenie
do końca urlopu macierzyńskiego. Ponadto funkcjonariuszowi-kobiecie zwolnionej na
podstawie art. 54 ust. 3 lub art. 60 ust. 2 pkt 5 i 6 w czasie urlopu wychowawczego,
przysługują do końca okresu, na który ten urlop został udzielony:
1) świadczenie pieniężne, wypłacane na zasadach obowiązujących przy wypłacaniu zasiłku
wychowawczego,
2) inne uprawnienia przewidziane dla pracownic zwalnianych z pracy w czasie urlopu
wychowawczego z przyczyn niedotyczących pracowników.
Ponadto art. 93 postanawia, że tylko funkcjonariuszowi-kobiecie przysługują
szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic, jeżeli ustawa ta nie stanowi inaczej.
Takie uprawnienia przysługują wyłącznie funkcjonariuszowi - kobiecie. Z brzmienia
dotychczas obowiązujących przepisów ustawy wynika, że nie może z nich skorzystać
funkcjonariusz–mężczyzna.
Art. 82 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym wymaga dostosowania do
propozycji wnoszonych do przepisów wymienionych wyżej ustaw. Zgodnie z tą ustawą
funkcjonariuszom przysługują równe prawa w zakresie uprawnień związanych z
rodzicielstwem, jednak zbyt wąsko sformułowane zostało odesłanie do przepisów Kodeksu
pracy – jedynie do przepisów działu VIII Kodeksu pracy, co powoduje, że szereg uprawnień
związanych z rodzicielstwem, ujętych w Kodeksie poza tą jednostką redakcyjną nie ma
zastosowania do funkcjonariuszy CBA. Taka sytuacja powodowałaby nierówność pomiędzy
poszczególnymi służbami.
Biorąc pod uwagę przede wszystkim orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia
29 czerwca 2006 r. (sygn. akt P 30/05), należy przyjąć, że niektóre z tych praw przysługują
także odpowiednio funkcjonariuszowi–mężczyźnie. Nie mniej nie wynika to wprost
z przepisów i wydaje się wskazane, aby kwestia ta została należycie i jednoznacznie
uregulowana w ustawie.
Należy podkreślić, że w orzeczeniu z dnia 29 czerwca 2006 r. (sygn. akt P 30/05)
Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że ewolucja brzmienia art. 186 Kodeksu pracy jest dobrym
przykładem zmian w prawie zmierzających do zagwarantowania pracownikom określonych
uprawnień oraz wyeliminowania różnic związanych z ich płcią. Jednocześnie Trybunał
podkreślił, że ustawodawca w stosunku do uprawnień bezpośrednio związanych z ciążą
i macierzyństwem posługuje się terminami „kobieta” oraz „pracownica”. Ustawodawca
świadomie więc różnicuje w zakresie praw rodzicielskich pewne uprawnienia w zależności od
tego, czy są one związane z cechami biologicznymi osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem,
czy też nie. W ten sposób unika on sytuacji, w których norma prawna, w sposób niezasadny
i niesłuszny, różnicowałaby uprawnienia z tytułu rodzicielstwa.
Należy zaznaczyć, że administracyjnoprawny charakter stosunku zatrudnienia
uzasadnia tylko takie odstępstwa od regulacji ogólnych prawa pracy, jakie są konieczne
z uwagi na charakter służby. Dlatego nie jest uzasadnione, aby m.in. prawo do urlopu
wychowawczego funkcjonariuszy było regulowane w sposób odrębny. Trybunał Konstytucyjny
dostrzegł oczywiście odmienność sytuacji prawnej pracowników i funkcjonariuszy. Pierwsi
pozostają w stosunku pracy, drudzy – w stosunku służbowym o charakterze administracyjnym.
W swoim orzeczeniu Trybunał rozważał, czy można przyjąć tezę, że wyrażona w art. 5
Kodeksu pracy zasada subsydiarnego stosowania przepisów Kodeksu pracy odnosi się (co
wprost wynika z tego przepisu) do stosunków pracy podlegających regulacjom szczególnym.
A contrario – art. 5 Kodeksu pracy nie może być traktowany jako bezpośrednia podstawa
stosowania kodeksowych przepisów o urlopach wychowawczych do stosunku służbowego. Tak
kategoryczne stanowisko, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, byłoby jednak wynikiem zbyt
jednostronnej oceny sytuacji. Wydaje się bowiem, że w stosunku służbowym trzeba dostrzec,
poza sferą praw i obowiązków ściśle związanych ze służbą, sferę elementów o charakterze
socjalnym (pracowniczym). W ostatniej wymienionej sferze, przy braku wyraźnych
przeciwwskazań, czy to ustawowych, czy to wynikających z charakteru służby, nie powinno
się wykluczać stosowania przepisów Kodeksu pracy. Nie ma zatem podstaw, aby zasady tej nie
przenieść na grunt omawianej ustawy. Administracyjnoprawny charakter stosunku zatrudnienia
uzasadnia tylko takie odstępstwa od regulacji ogólnych prawa pracy, jakie są konieczne z
uwagi na charakter służby. Nie ma powodów, aby w pozostałym zakresie stosować inne
regulacje niż te, które wynikają z Kodeksu pracy.
3. Różnice między dotychczasowym a przewidywanym stanem prawnym.
Proponowane zmiany:
- w art. 1 (dotyczące art. 44, 44a i art. 79 ustawy o Policji),
- w art. 2 (dotyczące art. 43 ustawy o Służbie Celnej),
- art. 3 (dotyczące art. 93 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
Agencji Wywiadu) oraz
- w art. 4 (dotyczące art. 82 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym),
spowodują, że funkcjonariusze, niezależnie od płci, zagwarantowane będą mieli równe
prawo w dostępie do uprawnień rodzicielskich.
Należałoby podkreślić, że już obecnie postanowienia obowiązujących ustaw
dotyczących funkcjonariuszy innych służb mundurowych, gwarantują im podobny zakres
uprawnień rodzicielskich jak ten, który posiadają pracownicy. Są to: ustawa z dnia 9 czerwca
2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu
Wojskowego, ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, ustawa z dnia
16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu, ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie
Więziennej oraz ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej.
Proponuje się więc, aby brzmienie ustawy o Policji, ustawy o Służbie Celnej,
ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu oraz ustawy
o
Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, w zakresie uprawnień rodzicielskich, jakie
przysługują funkcjonariuszom, przybrało podobną formę, jak obecnie obowiązujące przepisy
wymienionych wyżej ustaw.
4. Oczekiwane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne.
Ustawa będzie miała wpływ na wzrost wydatków budżetowych z uwagi na
rozszerzenie na mężczyzn uprawnień dotychczas zastrzeżonych wyłącznie dla funkcjonariuszy
– kobiet.
Zamierzonym skutkiem niniejszej inicjatywy jest przede wszystkim jednoznaczne
i precyzyjne zapisanie w ustawie i zapewnienie w ten sposób dostępności do uprawnień
rodzicielskich funkcjonariuszom bez różnicowania ich w dostępie do uprawnień, które nie są
związane z cechami biologicznymi osoby sprawującymi opiekę nad dzieckiem i powinny
przysługiwać pracownikom obu płci, na równych zasadach. Prawo do równego traktowania
przez władze publiczne oraz respektowanie zakazu dyskryminowania w życiu społecznym,
zawodowym czy gospodarczym jest bowiem nakazem konstytucyjnym, wynikającym z
respektowania przez państwo praw człowieka i obywatela.
5. Oświadczenie w sprawie zgodności przedłożonego projektu z prawem wspólnotowym.
Przedłożony projekt ustawy o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Służbie Celnej,
ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu i ustawy
o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 1 grudnia 2008 r.

BAS-WAEiM-3311/08

Pan Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna
o zgodności senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o Policji, ustawy
o Służbie Celnej, ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
Agencji Wywiadu i ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
(przedstawiciel wnioskodawców: senator Grażyna Sztark) z prawem Unii
Europejskiej

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2002 r. Nr 23, poz. 398, ze
zm.) sporządza się następującą opinię:

I.
Przedmiot projektu ustawy
Przedstawiony senacki projekt ustawy przewiduje zmiany w czterech
ustawach:
1. ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz.
277, ze zm.),
2. ustawie z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2004 r. Nr 156,
poz. 1641, ze zm.),
3. ustawie z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. Nr 74, poz. 676, ze zm.),
4. ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
(Dz.U. Nr 104, poz. 708, ze zm.).
Projekt ustawy zawiera zmiany, które mają na celu zwiększenie
uprawnień funkcjonariuszy związanych z rodzicielstwem, w szczególności
zrównanie praw mężczyzn i kobiet. Chociaż większość proponowanych zmian
zmierza do zwiększenia uprawnień funkcjonariuszy służb, których dotyczą
zmieniane ustawy, należy zwrócić uwagę na proponowane przepisy, które
przewidują, iż funkcjonariuszowi nie przysługiwałoby prawo złożenia wniosku
o obniżenie wymiaru czasu służby w okresie, w którym mógłby korzystać z
urlopu wychowawczego (art. 1 pkt 3, art. 2, art. 3 pkt 2 projektu ustawy; brak
takiego przepisu w przypadku zmian w ustawie o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym).
Ustawa miałaby wejść po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.