Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych

4
Art. 3.
Do pracowników, którzy rozpoczęli podnoszenie kwalifikacji zawodowych przed dniem
wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Art. 4.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r. (sygn. akt K 28/08),
stwierdzającego niezgodność art. 103 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – z art.
92 ust. 1 Konstytucji.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc
powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Sentencja wyroku opublikowana została w Dz. U. z 2009 r. Nr 58, poz. 485 (dzień
publikacji wyroku – 10 kwietnia 2009 r.). Pełny tekst wyroku, wraz uzasadnieniem – w OTK
Z.U. z 2009 r. Nr 3A, poz. 28.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności art. 103 ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. – Kodeks pracy – z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Art. 103 kodeksu pracy brzmi następująco: „W zakresie i na warunkach ustalonych, w
drodze rozporządzenia, przez Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych”.
Jest to przepis materialny, który nakłada na pracodawcę obowiązek ułatwiania
pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Jednocześnie, przepis ten jest przepisem
upoważniającym dwóch ministrów do wydania rozporządzenia ustalającego zakres i warunki,
na jakich pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych.
Upoważnienie to pozbawione jest jednak wytycznych.
Art. 92 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż „Rozporządzenia są wydawane przez organy
wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w
celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania
rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści
aktu”.
2
Upoważnienie zawarte w art. 103 kodeksu pracy określa organ właściwy do wydania
rozporządzenia (dwaj ministrowie), oraz bardzo ogólne określenie zakresu spraw przekazanych
do uregulowania (zakres i warunki ułatwiania pracownikom przez pracodawcę podnoszenia
kwalifikacji zawodowych). Brak jest natomiast wytycznych dotyczących treści tego aktu.
Stwierdzenie, że w zakresie i na warunkach ustalonych przez Ministra (…) pracodawca ułatwia
pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jest niewystarczające do wydania
zgodnego z Konstytucją aktu wykonawczego. Jest to odesłanie o charakterze blankietowym”.
Wytycznych dotyczących treści owego aktu trudno też doszukać się w innych
przepisach kodeksu pracy, bowiem regulacje w nich zawarte (np. art. 17) dotyczące
podnoszenia kwalifikacji zawodowych są zbyt ogólne.
Brak wytycznych – zdaniem TK – stanowi wystarczający warunek uznania
niekonstytucyjności upoważnienia, nawet jeżeli pozostałe wymagania, o których mówi art. 92
Konstytucji, zostaną spełnione.
2.2. Zakwestionowany przepis traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia
ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, to znaczy, że ostatnim dniem jego obowiązywania jest
10 kwietnia 2010 r.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
31 marca 2009 r., kierując się jego sentencją oraz uzasadnieniem, proponuje się w ustawie –
Kodeks pracy uchylenie art. 103 oraz dodanie art. 1031–1035.
Propozycja ta zakłada uregulowanie w ustawie (a nie w rozporządzeniu) i tylko w
ustawie istotnych elementów stosunku między pracodawcą a pracownikiem w zakresie ich
praw i obowiązków związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych pracownika.
Oznacza to zbędność konstruowania upoważnienia ustawowego do wydania rozporządzenia.
Propozycja ma na celu uregulowanie w kodeksie tylko najważniejszych spraw,
związanych z prawami i obowiązkami stron, a wynikających z udzielenia płatnego urlopu
szkoleniowego (zwolnienia) i ewentualnego przyznania innych świadczeń. Szczegółowe
kwestie – zgodnie z potwierdzaną przez Konstytucję zasadą wolności, w tym wolności pracy
(art. 30 i 65) – proponuje się pozostawić woli stron wyrażonej w umowie.
Pewna ustawowa regulacja jest jednak niezbędna ze względu na zobowiązania
prawnomiędzynarodowe Rzeczypospolitej (konwencje MOP: nr 140 z 1974 r. dotycząca
płatnego urlopu szkoleniowego i nr 142 z 1975 r. dotycząca roli poradnictwa i kształcenia
zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich).
3
Konwencją nr 142 Rzeczpospolita zobowiązała się do wdrożenia płatnych urlopów
szkoleniowych. W kodeksie pracy należało więc zobowiązać pracodawców do udzielenia
pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe płatnego urlopu lub zwolnienia z całości
lub części dnia pracy. W porównaniu z dotychczasowymi przepisami proponuje się
„urealnienie” zwolnień z całości lub części dnia pracy. Zamiast określać je w dniach,
zaproponowano by przysługiwały one „na czas trwania” zajęć oraz „na czas niezbędny by
punktualnie na nie przybyć”. Ponadto proponuje się utrzymanie urlopów szkoleniowych na
przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów, oraz na przygotowanie pracy dyplomowej.
Pozostawiono też regulację dotyczącą zwrotu przez pracownika ponoszonych przez
pracodawcę kosztów urlopów, zwolnień i świadczeń, w sytuacji gdy pracownik przerwie
szkolenie lub rozwiąże po takim szkoleniu stosunek pracy. Należy zwrócić uwagę, że
proponowany art. 1035 § 2 jest w zasadzie powtórzeniem dotychczasowego § 6 ust. 4
rozporządzenia wydanego na podstawie zakwestionowanego upoważnienia ustawowego. Ustęp
ten określa przypadki, w których pracownik, rozwiązując stosunek pracy, nie ma obowiązku
zwrotu kosztów szkolenia. Jednakże w porównaniu z dotychczasową regulacją, dodano kolejną
przesłankę, która mimo rozwiązania przez pracownika stosunku pracy, zwalnia go z obowiązku
zwrotu kosztów szkolenia (art. 1035 § 2 pkt 2 – ciężkie naruszenie przez pracodawcę
podstawowych obowiązków wobec pracownika).
Projekt zrównuje też reguły dotyczące urlopów i zwolnień pracowników, którzy
podnoszą kwalifikację tylko „za zgodą” pracodawcy, z tymi, którzy podnoszą kwalifikacje „z
inicjatywy” pracodawcy (zrównania tego wymaga konwencja nr 142).
Niezbędną konsekwencją proponowanej nowelizacji jest też nowelizacja przepisów,
które odsyłają do przepisów wydanych na podstawie dotychczasowego art. 103 k.p. lub które
regulują sprawy związane z kształceniem zawodowym. Chodzi tu o art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy
o podatku dochodowym od osób fizycznych, który zwalnia z podatku wartość świadczeń
przyznanych pracownikowi na naukę i kształcenie zawodowe.
Zaproponowany przepis przejściowy umożliwia kontynuację dotychczasowych szkoleń
i wynikających z nich zobowiązań na „starych” zasadach. W przeciwnym przypadku mogłoby
to oznaczać konieczność zmiany (renegocjacji) wielu umów.
4. Konsultacje
Uwagi do projektu zgłosili: Minister Pracy i Polityki Społecznej, Minister Nauki i
Szkolnictwa Wyższego, Minister Edukacji Narodowej, Minister Sprawiedliwości, a także
OPZZ, NSZZ Solidarność, Forum Związków Zawodowych, KPP Lewiatan i Konfederacja
Pracodawców Prywatnych.
Główny Inspektor Pracy oraz Sekretarz KIE poinformowali w pismach, że nie zgłaszają
uwag.
Uwzględniono znaczną część uwag Ministra Pracy, dotyczących m.in. usunięcia z
projektu nazw różnych form szkoleń i studiów (formy szkolne, pozaszkolne, stacjonarne,
4
niestacjonarne, zaoczne itp.) oraz zrównania praw pracowników podnoszących kwalifikacje „z
inicjatywy” oraz „za zgodą” pracodawcy.
Uwzględniono też propozycje związków pracodawców oraz związków pracowników,
by utrzymać regulację, która wyraźnie przewiduje „odpracowanie” przez pracownika kosztów
szkolenia oraz określa maksymalny okres tego odpracowania.
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.