Postępowanie sądowe: rozpoznanie sprawy a zwłoka

Przeczytaj także: Nowy projekt ustawy o Sądzie Najwyższym. Czy będzie rewolucja?

Statystyki prowadzone od roku 2004 pozwalają stwierdzić, że prawo obowiązujące do tej pory (ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) nie przeciwdziałało skutecznie przewlekłości postępowania przed sądami. Dotychczas bardzo rzadko orzekano o wypłacie środków mających kompensować straty, jakie skarżący ponosił w związku z wydłużonym czasem postępowania, a gdy już je przyznawano to w wysokości około 20% kwoty maksymalnej.

W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej zwanego „Trybunałem”) ustawa z 17.06.2004 r. w dotychczasowym kształcie nie była uznawana jako wystarczający środek krajowy. Z powodu braku takiego wystarczającego środka, Trybunał już dwa razy orzekł o naruszeniu przez Polskę art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Nowe przepisy mają na celu przystosowanie zasad orzekania o przewlekłości postępowania do zaleceń Trybunału.

Kluczową przesłanką tego czy postępowanie jest przewlekłe ma być ocena, czy postępowanie nie trwa dłużej, niż jest to konieczne do rozpoznania sprawy.

Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki według nowych przepisów może dotyczyć nie tylko samego postępowania sądowego i wykonawczego, ale i postępowania przygotowawczego prowadzonego lub nadzorowanego przez prokuratora. W postępowaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 6 miesięcy, a nie jak do tej pory dopiero po 12 miesiącach. Ustawa wymusza w ten sposób na prokuratorach sprawniejsze działanie w ramach postępowania przygotowawczego.

Kolejną zmianą jest obowiązek wydania przez sąd na żądanie skarżącego lub z urzędu zaleceń podjęcia przez sąd rozpoznający sprawę co do istoty albo przez prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie, chyba że wydanie zaleceń jest oczywiście zbędne. Dotychczas wydawanie zaleceń było fakultatywne. Obligatoryjne będzie również przyznanie przez sąd przy uwzględnieniu skargi, na żądanie skarżącego, od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, sumy pieniężnej w wysokości od 2 000 złotych do 20 000 złotych. Dotychczas sąd mógł (nie musiał) przyznać sumę pieniężną do maksymalnej wysokości 10 000 złotych.

Nowe brzmienie ustawy ma lepiej realizować konstytucyjne prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.