Dla kogo równoważny czas pracy?

Przeczytaj także: Zmiana systemu czasu pracy a umowy o pracę

Równoważenie czasu pracy polega na tym, że w pewne dni czas pracy może być dłuższy od ogólnie obowiązującego, a w inne dni czas pracy może być skrócony. W ramach ustalonego okresu rozliczeniowego krótsze i dłuższe dobowe normy równoważą się wzajemnie, tak że przeciętna norma tygodniowa zostaje zachowana. „Równoważenie” norm może też polegać na wyznaczeniu pracownikom dodatkowych dni wolnych od pracy.

W równoważnym czasie pracy, określonym w art. 135 k.p., dopuszczalne jest wydłużenie dobowej normy czasu pracy do 12 godzin, przy zachowaniu przeciętnie 40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Przykładowy rozkład czasu pracy dla dwóch pracowników (A i B) zatrudnionych w równoważnym czasie pracy z 12 godzinną normą dobową na okres dwóch tygodni: Przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy dopuszczalna jest 16-godzinna dobowa norma czasu pracy (art. 136 k.p.).

Pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronnie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych można zatrudniać przez 24 godziny na dobę (art. 137 k.p.).

Kodeks pracy przewiduje wyłączenie stosowania równoważnego czasu pracy wobec pewnych grup pracowników. Wymiar czasu pracy pracowników wymienionych w art. 148 k.p., tj.:

• zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,
• pracownic w ciąży,
• pracownic opiekujących się dzieckiem do lat 4, bez ich zgody, nie może przekraczać 8 godzin na dobę.

Pracownicy ci zachowują prawo do wynagrodzenia za czas nie przepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu ich wymiaru czasu pracy w wydłużonym dobowym czasie pracy. Pracownicy młodociani w wieku do 16 lat nie mogą pracować dłużej niż 6 godzin, a w wieku powyżej 16 lat - dłużej niż 8 godzin na dobę.

Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę, a osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Warunki wprowadzenia

Pracodawca może wprowadzić równoważny czas pracy określony w art. 135 k.p., jeśli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. Ustawodawca wśród rodzajów prac uzasadniających stosowanie równoważnego czasu pracy wymienił prace uzależnione od warunków atmosferycznych lub pory roku (art. 135 § 3 k.p.).

O tym, czy w konkretnej sytuacji rodzaj pracy lub jej organizacja uzasadniają wprowadzenie równoważnego czasu pracy, przesądza tryb w jakim wprowadzany jest równoważny czas pracy. Decydować o tym mogą strony układu zbiorowego pracy lub pracodawca i zakładowa organizacja związkowa albo sam pracodawca (w zależności czy praca w równoważnych normach wprowadzana jest w układzie zbiorowym pracy, w regulaminie pracy, czy w obwieszeniu).

Przykładowo, omawiany system czasu pracy może być wprowadzony przy pracach:

• w rolnictwie,
• w żegludze śródlądowej i przybrzeżnej,
• w zakładach gastronomicznych, hotelarskich,
• w domach wczasowych,
• zakładach fryzjerskich i kosmetycznych,
• dla pracowników obsługi stacji benzynowych,
• na stanowiskach przy obsłudze urządzeń ujęć i stacji uzdatniania wody,
• w placówkach handlowych (np. dla sprzedawców).

Okres rozliczeniowy – jak wyznaczyć?

W równoważnym czasie pracy, określonym w art. 135 k.p. podstawowym okresem rozliczeniowym jest miesiąc. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do trzech miesięcy.

Gdy u pracodawcy działa kilka organizacji związkowych, które w terminie 30 dni nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska, to – po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk tych organizacji – pracodawca sam podejmuje decyzję o przedłużeniu okresu rozliczeniowego. Pracodawca może także przedłużyć okres rozliczeniowy, jeśli organizacje związkowe wspólnie ustosunkują się negatywnie do przedłużenia okresu rozliczeniowego. Wówczas, przedłużony okres rozliczeniowy można wprowadzić po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy. Pracodawca może też zawiadomić w takim trybie właściwego inspektora pracy, jeśli nie działa u niego zakładowa organizacja związkowa (art. 150 § 2 k.p.).

Na powyższych zasadach, przy pracach uzależnionych od pory roku i warunków atmosferycznych, okres rozliczeniowy może zostać przedłużony do czterech miesięcy (art. 135 § 3 k.p.).

Tryb wprowadzenia

Równoważny czas pracy wprowadza się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy, albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy (art. 150 § 1 k.p.). W małych, zatrudniających mniej niż 20 osób, zakładach, gdzie nie obowiązuje regulamin pracy, również powinny być ukształtowane czytelne zasady dotyczące rozkładu czasu pracy w poszczególnych dniach tygodnia oraz okresu rozliczeniowego. Zasady te pracodawca ustala w obwieszczeniu, które wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od podania go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy (art. 104(3) k.p. w zw. z art. 150 § 4 k.p.).

Wortal AlterPraca.pl przypomina, iż system pracy w równoważnym czasie pracy nie może być łączony z systemem pracy w ruchu ciągłym oraz z przerywanym czasem pracy (poza kierowcami).

Równoważny system czasu pracy można zatem wprowadzić jedynie wówczas, gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją.