Służba BHP - zasady powołania, obowiązki, uprawnienia

Przeczytaj także: Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP

Przepisy dotyczące służby bhp pojawiły się w polskim porządku prawnym wraz nowelizacją Kodeksu pracy z 2 lutego 1996 r. O stworzeniu tego typu organu przesądziła m.in. konieczność dostosowania się do wymogów Unii Europejskiej. Artykuł 7 dyrektywy Rady Nr 89/391 z 12 czerwca 1989 r. obliguje bowiem pracodawców do wyznaczenia pracownika (bądź pracowników), którego zadaniem jest prowadzenie działalności w zakresie ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu.

Czym jest i komu podlega służba bhp?

Służba bhp to wyodrębniona w strukturach firmy jedno- lub wieloosobowa komórka organizacyjna, w której gestii leży doradztwo oraz kontrola działań pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

W myśl § 1 ust. 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: „rozporządzenie”), podlega ona bezpośrednio pracodawcy. W przypadku pracodawcy, który jest jednostką organizacyjną służba bhp podporządkowana jest bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką bądź też osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bhp. Jednoznaczna konstrukcja tego przepisu sprawia, że przepisy wewnętrzne zakładu pracy nie mogą wprowadzić regulacji, za sprawą której służba bhp podlegałaby osobie niewchodzącej w skład organu zarządzającego.

Kto musi ją powołać…

Zgodnie z art. 237 § 1 K.p., obowiązek stworzenia służby bhp ciąży na pracodawcy, który zatrudnia powyżej 100 pracowników. W firmie, w której pracuje do 100 osób, zadania służby bhp powinny zostać powierzone pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Warto tu nadmienić, że w przypadku stwierdzenia zagrożeń zawodowych o powstaniu służby bhp w firmie może zadecydować właściwy inspektor pracy.

…i w jakim składzie?

Ustalenie liczby pracowników wchodzących w skład służby bhp leży w gestii pracodawcy, przy uwzględnieniu stanu zatrudnienia, uciążliwości pracy oraz warunków pracy i związanych z nimi zagrożeń zawodowych (§ 1 ust. 2 rozporządzenia). Jednakże należy pamiętać, że- zgodnie z art. 237 § 4 K.p.- w przypadku stwierdzenia zagrożeń zawodowych właściwy inspektor pracy może nakazać pracodawcy powiększenie grona pracowników służby bhp.

W myśl § 4 rozporządzenia, pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: inspektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Objęcie każdego z tych stanowisk możliwe jest po spełnieniu następujących wymagań kwalifikacyjnych:

• inspektorem do spraw bhp może być osoba posiadająca zawód technika bhp,
• starszym inspektorem do spraw bhp może być osoba posiadająca zawód technika bhp oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp bądź też studia podyplomowe w tym zakresie,

• specjalistą do spraw bhp może być osoba legitymująca się wyższym wykształceniem o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studiami podyplomowymi w tym zakresie oraz co najmniej 1 rokiem stażu pracy w służbie bhp,
• starszym specjalistą do spraw bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie albo studia podyplomowe w tym zakresie oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,
• głównym specjalistą do spraw bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia w tym zakresie oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.

Co ważne, samo spełnienie wymagań kwalifikacyjnych nie jest tu wystarczające. Każdy z pracowników służby bhp musi bowiem ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby (art. 237 § 2 K.p).

Sam pracodawca może również pełnić obowiązki należące do służby bhp, o ile posiada ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania jej zadań i:

• zatrudnia do 10 pracowników lub
• zatrudnia do 20 pracowników i jego działalność kwalifikuje się do nie wyższej niż trzecia kategoria ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

W świetle art. 237 § 2 K.p, powierzenie wykonywania zadań służby bhp osobom spoza firmy jest możliwe dopiero w momencie braku kompetentnych pracowników. Przepis ten wdraża bezpośrednio art. 7 ust. 3 dyrektywy Nr 89/391, zgodnie z którym pierwszeństwo w zatrudnieniu w służbie bhp przysługuje odpowiednio wykwalifikowanym pracownikom, a dopiero w następnej kolejności specjalistom z zewnątrz.

Zakres działania

Katalog działań należących do służby bhp, wymieniony w § 2 ust. 1 rozporządzenia, jest dość szeroki, podobnie jak ich spektrum. Wśród najważniejszych warto wymienić:

• przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
• bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
• sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,

• zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,
• przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,
• opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
• doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą.

Co istotne, służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione w § 2 ust. 1 rozporządzenia z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 237 § 1 K.p.

Uprawnienia

Służbie bhp, pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, jak również specjaliście spoza zakładu pracy, o których mowa odpowiednio w art. 237 § 1 i 2 K.p., na mocy § 3 rozporządzenia przysługuje szereg uprawnień. Należą do nich:

• przeprowadzanie kontroli stanu bhp, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,
• występowanie do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bhp,
• występowanie do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bhp,
• występowanie do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp,
• prawo do niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
• prawo do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej,
• prawo do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
• wnioskowanie do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.

Odpowiedzialność służby bhp

Sam fakt powołania służby bhp przez pracodawcę nie przesądza o powstaniu po jej stronie odpowiedzialności za stan bhp w firmie. Jeżeli więc osoby wchodzące w skład służby, zatrudnione w ramach stosunku pracy, uchybiłyby ciążącym na nich obowiązkom, pracodawca może je pociągnąć do odpowiedzialności jedynie przy pomocy zasad dyscyplinowania pracowników wynikających z Kodeksu pracy. Wobec członków służby bhp, zatrudnionych w oparciu o umowę cywilnoprawną można natomiast zastosować zasady odpowiedzialności wynikające z Kodeksu cywilnego.