Prawo korporacyjne: wymiana udziałów w spółkach jako model transakcyjny

Przeczytaj także: Przekształcenie spółki jawnej i partnerskiej w inną spółkę osobową

Procedura wymiany udziałów

Kodeks spółek handlowych i polskie prawo nie przewiduje specjalnej procedury dla skutecznego przeprowadzenia wymiany udziałów. Transakcja odbywa się przez zawarcie niezależnych, choć pozostających w ścisłym związku funkcjonalnym umów sprzedaży udziałów, bądź też wykonania czynności niezbędnych dla przeniesienia prawa z akcji imiennych lub akcji na okaziciela w spółce akcyjnej.

W przypadku udziałów spółki z o.o. niezbędne jest zawarcie umowy zbycia udziałów na rzecz spółki nabywającej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 KSH). W umowie należy jednak wskazać, że zapłatą za udziały będzie wydanie udziałów lub akcji spółki nabywającej.
Co do sprzedaży na rzecz spółki nabywającej akcji, zgodnie z art. 339 KSH przeniesienie akcji imiennej następuje przez pisemne oświadczenie albo na samym dokumencie akcji, albo w osobnym dokumencie oraz wymaga przeniesienia posiadania akcji. Należy więc zawrzeć umowę przeniesienia akcji w formie pisemnej i przekazać akcje nabywcy. Natomiast dla przeniesienia akcji na okaziciela wymagane jest istnienie ważnej podstawy rozporządzania akcją na okaziciela oraz przeniesienie własności dokumentu akcji poprzez wydanie akcji.

Podmioty dokonujące transakcji wymiany udziałów muszą pamiętać o ograniczeniach w zbywaniu udziałów lub akcji, które mogą wynikać z umów lub statutów tych spółek, których udziały lub akcje podlegają zbyciu w zamian za udziały (akcje) spółki nabywającej. Przed dokonaniem transakcji niezbędne może okazać się podjęcie uchwał wspólników (akcjonariuszy) spółki o zgodzie na zbycie udziałów, złożenia oświadczenia zarządu w tej sprawie lub oświadczenia innych wspólników o zrzeczeniu się prawa pierwszeństwa nabycia zbywanych udziałów.

Powyższe uwagi dotyczą obsługi transakcji wymiany udziałów od strony zbywczej, tj. de facto od strony wspólnika zbywającego udziały (akcje) na rzecz spółki, w której w zamian za to, chce on nabyć udziały (akcje). Oczywistym jest jednak, że dla skuteczności transakcji niezbędne jest skorelowane podwyższenie kapitału zakładowego w docelowej spółce nabywającej i objęcie nowych udziałów (akcji) przez wspólnika zbywającego. Wydaje się zasadne, aby w stosownych uchwałach wspólników lub akcjonariuszy o takim podwyższeniu, podobnie jak w umowach zbycia udziałów (przeniesienia akcji) wyraźnie zaznaczyć, że podwyższenie kapitału spółki nabywającej dokonywane jest w ramach planowanej transakcji wymiany udziałów, a nowe udziały lub akcje zostaną objęte w zamian za udziały lub akcje innej spółki.

Strony transakcji wymiany udziałów powinny zadbać o to, by w jej dokumentach (umowach, uchwałach) znalazło się wyraźne odniesienie do przepisów prawa podatkowego, które regulują wymianę udziałów, jak również wykazanie spełnienia określonych w tych przepisach warunków neutralności podatkowej transakcji. Dotyczy to modelu wymiany udziałów, w ramach którego wspólnik zbywając większościowy pakiet udziałów (akcji) jednej spółki, zagwarantuje drugiej spółce (nabywającej) dominację w tej pierwszej spółce. Wspomniane przepisy oraz rzeczone skutki podatkowe opisane są w dalszym fragmencie niniejszej publikacji.