Czy prezes spółki z o.o. może być jej pracownikiem?

Przeczytaj także: Zatrudnienie pracownicze członka zarządu

Kodeks spółek handlowych

Przepisy prawa handlowego przewidują możliwość nawiązania stosunku pracy z członkiem zarządu na podstawie powołania. Jednakże należy zauważyć, że powołanie w skład zarządu spółki powoduje jedynie powstanie stosunku członkostwa w zarządzie i nadanie odpowiednich uprawnień w zakresie zarządzania spółką. Członek zarządu może wykonywać swoją funkcję na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenia) lub umowy o pracę, jeżeli tego rodzaju umowa została zawarta. Sąd Najwyższy przyjął, że powołanie członka zarządu spółki przez właściwy organ nie zawsze oznacza nawiązanie stosunku pracy w drodze powołania w rozumieniu art. 68 k.p., lecz może być tylko powierzeniem funkcji organu spółki.

Obowiązek członka zarządu spółki z o.o. wykonywania czynności związanych z prowadzeniem spraw spółki może wynikać bezpośrednio z art. 208 § 2 k.s.h., jeżeli nie została z nim zawarta umowa o pracę lub inna umowa. Jednakże możliwość nawiązania stosunku pracy odnosi się tu co do zasady do osób, które nie posiadają udziałów w spółce prawa handlowego bądź członków zarządu spółki Skarbu Państwa. Inaczej należy ocenić sytuację w odniesieniu do członków zarządu (prezesów) będących jedynymi udziałowcami (właścicieli spółki) i członków zarządu (prezesów) posiadających większość udziałów spółki.

W każdym stosunku pracy występują dwa podmioty: pracodawca oraz pracownik. W naszych stanach faktycznych udziałowcami spółki są osoby fizyczne, natomiast pracodawcami spółka z o.o. – przy czym dla jasności należało by rozróżnić sytuację, gdzie zarząd jest jednoosobowy i sprawuje go jedyny udziałowiec oraz druga sytuacja, gdzie zarząd jest wieloosobowy i jeden z członków zarządu (prezes) ma większość udziałów. Reprezentacja zarządu wynika z faktu, iż zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych spółka z o.o. jest osobą prawną, a co za tym idzie samodzielnym podmiotem działającym za pomocą swoich organów. Organem prowadzącym sprawy spółki oraz ją reprezentującym jest zarząd (art. 201 ust.1 Kodeksu spółek handlowych).

W spółce z o.o. jako w spółce kapitałowej rozdziela się sferę właścicielską (wspólnicy) od sfery menadżerskiej (zarząd), co nie stoi jednak na przeszkodzie, aby jedyny wspólnik był zarazem jedynym członkiem zarządu. A zatem możliwą, a nawet często spotykaną jest sytuacja, że jednoosobowy zarząd reprezentuje spółkę, czyli samodzielny podmiot. Art. 210 § 2 k.s.h. stanowi, że w przypadku gdy wspólnik jednoosobowej spółki z o.o., jest zarazem jedynym członkiem zarządu, to do ważności czynności prawnej między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymagana jest jedynie forma aktu notarialnego.

Z tego względu nie ma podstaw prawnych do uznania, iż stosunek prawny nawiązany z osobą fizyczną, w tym wypadku prezesem jednoosobowego zarządu, jest nieważny. Jest to bowiem stosunek łączący spółkę z osobą fizyczną, a nie prezesa zarządu z osobą fizyczną. Wystarczy zatem zachowanie wyżej wskazanych wymogów formy, by umowa była ważnie zawarta. Oznacza to poniekąd, że prezes jednoosobowego zarządu będący zarazem jedynym udziałowcem spółki, reprezentujący osobę prawną de facto podejmuje własną decyzję i dokonuje czynności z „samym sobą”. Jest to jednak faktyczny (rzeczywisty), a nie prawny punktu widzenia.

W takim rozumowaniu faktycznym można stwierdzić, iż jest to czynność „samego z sobą”, natomiast zgodnie z prawem czynności dokonują dwa odrębne podmioty spółka i członek zarządu. Art. 210 § 2 k.s.h. stanowi, iż czynność prawna między spółką, a jedynym udziałowcem wymaga formy aktu notarialnego. Dopuszczalny jest zatem stosunek prawny między spółką, czyli odrębnym podmiotem oraz osobą fizyczną (jedynym wspólnikiem). Przepisy k.s.h. nie wykluczają żadnego stosunku prawnego, w tym stosunku pracy.

Zatem na gruncie przepisów Kodeksu spółek handlowych należy dopuścić możliwości zawarcia umowy o pracę przez prezesa jednoosobowego zarządu (zatrudnienia samego siebie). Nie ma tutaj znaczenia kwestia czy jest to jedyny, większościowy czy mniejszościowy udziałowiec. Powyższe oznacza, że spełnienie wymagań formalnych wskazanych w kodeksie spółek handlowych otwiera drogę do dokonania ważnej czynności prawnej między spółką reprezentowaną przez zarząd (radę nadzorczą, pełnomocnika) a członkiem zarządu. Problem pojawia się w momencie, gdy całą sytuację zaczniemy oceniać z punktu widzenia prawa pracy i stosunku pracy.

Kodeks pracy

W omawianym zagadnieniu problem dotyczy nawiązania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę między jednoosobową spółką z o.o. a jedynym członkiem zarządu. Rozstrzygnięcie tej kwestii rzutuje zaś na uprawnienia prezesa w zakresie zabezpieczenia społecznego. Definicja stosunku pracy zawarta w art. 22 kodeksu pracy wskazuje, iż charakteryzuje się on określonymi cechami. Należą do nich: wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.