Polecenie służbowe w orzecznictwie SN

Przeczytaj także: Zakres obowiązków pracownika a wypowiedzenie umowy

Konieczne ustalenia

Niewykonanie bez uzasadnionej przyczyny nałożonych przez pracodawcę obowiązków może przyczynić się do natychmiastowego wypowiedzenie umowy o pracę z winy pracownika. Postawienie podwładnemu zarzutu odmowy wykonania polecenia wymaga jednak ustaleń co do treści, zakresu i okoliczności wydania tego polecenia (por. wyrok SN z 1 stycznia 1997 r. I PKN 317/97, OSNAPiUS 1998, Nr 14, poz. 428). Należy zatem zbadać, czy pracownik w istocie odmówił wykonania polecenia, jakie otrzymał od pracodawcy, czy polecenie to było jednoznaczne, dotyczyło wykonywanej przez niego pracy i w jakich realiach zostało wydane.

Natomiast sąd oceniając zasadność wypowiedzenia umowy o pracę z powodu niezastosowania się do poleceń przełożonego powinien zbadać, czy przyczyna odmowy była słuszna (por. wyrok SN z 13 maja 1998 r. I PKN 108/98, OSP 2001, Nr 7-8, poz. 101).

Odmowa wykonania polecenia powinna być więc uzasadniona i starannie przemyślana. Jeśli wyznaczone przez pracodawcę polecenie mieści się w granicach określonych w art. 100 § 1 K.p., pracownik nie może się do niego nie zastosować w oparciu o własną ocenę merytoryczną słuszności tego polecenia. Takie postępowanie może bowiem zostać uznane za przekroczenie przez pracownika dopuszczalnych granic krytyki wobec przełożonego i prowadzić do wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony (por. wyrok SN z 17 grudnia 1997 r., I PKN 433/97, OSNAPiUS 1998, Nr 21, poz. 626).

Ponadto w orzecznictwie wskazuje się, że ocena, czy zadanie objęte poleceniem służbowym jest w interesie zakładu pracy, zależy od jego kierownictwa (zob. wyrok SN z 14 października 1977 r., I PRN 136/77, niepubl.).

Uwaga wyjątek!

Z powyższego wynika m.in., że polecenie służbowe musi być zgodne z rodzajem umówionej pracy. Od tej zasady istnieje jednak odstępstwo. Zgodnie bowiem z art. 42 § 4 K.p., w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, można (na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym) powierzyć podwładnemu inną niż określona w umowie pracę, jeżeli nie spowoduje to obniżenia pensji i odpowiada jego kwalifikacjom.

W takiej sytuacji pracownik jest zobligowany dostosować się do polecenia kierującego go do innej pracy niż wskazana w umowie o pracę, chyba że polecenie to godzi w obowiązujące przepisy (por. wyrok SN z 18 listopada 1999 r., I PKN 370/99, OSNAPiUS 2001, Nr 7, poz. 225).

Polecenie pracy w nadgodzinach

Praktyka pokazuje, że polecenie w zakresie ponadwymiarowego wykonywania obowiązków, budzi wiele kontrowersji. Zasadniczo rzecz biorąc i uwzględniając zarazem organizacyjny punkt widzenia, pracodawca jest uprawniony do wydania takiego polecenia, a pracownik zobligowany jest mu się podporządkować (por. wyrok SN z 19 grudnia 1987 r., I PR 6/87, OSNC 1988, Nr 4, poz. 52).

Trzeba jednak dodać, że praca w godzinach nadliczbowych dopuszczalna jest m.in. w przypadku wystąpienia szczególnych potrzeb pracodawcy. O tym, czy w konkretnej sytuacji zaistniały takie potrzeby, rozstrzyga pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu. Pracownik, któremu zlecono pracę w nadgodzinach, nie powinien zatem kwestionować takiego polecenia. Nieuzasadniona odmowa wykonywania pracy w godzinach ponadwymiarowych może poskutkować nawet utratą posady.

Warto też podkreślić, iż w opinii SN (por. wyrok z 16 grudnia 1987 r., I PRN 68/87, OSNC 1989, Nr 10, poz. 164), praca w godzinach nadliczbowych jest wykonywana w warunkach określonego już zmęczenia pracownika, które nie stanowi jednak uzasadnionego usprawiedliwienia dla odmowy pracownika wykonania polecenia pozostania poza godzinami pracy w celu zakończenia usuwania awarii.

Tylko uprawnione polecenie

Z orzecznictwa SN jednoznacznie wynika, że niewykonanie polecenia służbowego stanowi szczególne zagrożenie dla porządku oraz dyscypliny pracy obowiązującej w firmie i w związku z tym uzasadnia nawet natychmiastowe rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika, jeśli można je zakwalifikować jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.

Podkreślenia wymaga jednak, że obawa przed negatywnymi konsekwencjami odmowy wykonania polecenia pracodawcy nie powinna sprawiać, iż pracownik bezkrytycznie będzie stosował się do poleceń, które nie są uprawnione.
Zgodnie bowiem ze stanowiskiem SN wyrażonym w wyroku z 10 września 1997 r. (I PKN 244/97, OSNP 1998, Nr 12, poz. 358), bezkrytyczne wykonanie przez pracownika bezprawnych poleceń przełożonego może prowadzić do wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 § 1 K.p.).

I tak np. magazynier nie może skutecznie podnosić, że postępował dobrze wydając sprzęt bez rewersów, ponieważ takie właśnie było polecenie jego przełożonego. Było to bowiem polecenie bezprawne, a co za tym idzie- pozbawione mocy prawnej (por. wyrok SN z 4 grudnia 1984 r., IV PR 212/84, OSNCP 1985, Nr 8, poz. 120).