Przewłaszczenie na zabezpieczenie wierzytelności

Przeczytaj także: Przewłaszczenie na zabezpieczenie w prawie polskim

Niezależnie od treści art. 101 ustawy Prawo bankowe, należy przyjąć, iż możliwość zawierania umów przewłaszczenia na zabezpieczenie, które należą do tzw. czynności powierniczych, wynika z obowiązującej w polskim prawie zasady swobody umów, wyrażonej w art. 3531 kc. Powszechnie akceptowany jest bowiem pogląd, że przewłaszczenie na zabezpieczenie może również służyć zabezpieczeniu wierzytelności w obrocie pozabankowym.

Istotą przewłaszczenia na zabezpieczenie jest przeniesienie przez dłużnika lub osobę trzecią własności rzeczy na wierzyciela w celu zabezpieczenia jego wierzytelności, przy czym strony mogą zastosować w tym zakresie następujące konstrukcje cywilnoprawne:

1. bezwarunkowe przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela z jego jednoczesnym zobowiązaniem się do zwrotnego przeniesienia własności na zbywcę (dłużnika) pod warunkiem spełnienia przez dłużnika zabezpieczonego zobowiązania,
2. przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego, którym jest należyte wykonanie przez dłużnika zabezpieczonego zobowiązania; w przypadku ziszczenia się warunku rozwiązującego, czyli wykonania zobowiązania przez dłużnika, przewłaszczający automatycznie staje się ponownie właścicielem rzeczy,
3. przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela pod warunkiem zawieszającym, którym jest niewykonanie zabezpieczonej wierzytelności przez dłużnika; w chwili bezskutecznego upływu terminu realizacji zobowiązania wierzyciel staje się właścicielem rzeczy.

W przypadku przewłaszczania na zabezpieczenie nieruchomości, co w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego jest dopuszczalne (wyrok Sądu Najwyższego z 29 V 2000 r. III CKN 246/00), strony mogą zastosować jedynie pierwszą z ww. konstrukcji ze względu na obowiązujący w polskim prawie zakaz przenoszenia własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 157 § 1 kc).

Ze względu na brak wyczerpującej regulacji ustawowej umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, w celu uniknięcia sporów dotyczących prawidłowości wykonywania powyższej umowy przez strony, prawa i obowiązki dłużnika oraz wierzyciela w okresie istnienia przedmiotowego stosunku prawnego, powinny być precyzyjnie określone w zawieranej przez strony umowie.