Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP

Przeczytaj także: Jakie obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Warto podkreślić, że to zawsze pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy (art. 207 § 1 KP). Z obowiązku tego nie zwalnia go powierzenie spraw bhp innej osobie. Jeśli nastąpiło naruszenie przepisów lub zasad bhp, pracodawca nie może uwolnić się od odpowiedzialności twierdząc, że winę za to ponosi osoba trzecia.

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zapisano w art. 207 § 2 KP W myśl tego przepisu pracodawca powinien:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Obowiązek pracodawcy dotyczący zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy odnosi się nie tylko do pracowników, ale obejmuje także wszystkie osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. umowy zlecenia, umowy o dzieło) w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę oraz wobec studentów i uczniów niebędących jego pracownikami, ale odbywających zajęcia na terenie zakładu (art. 304 § 1 i 2 KP).

Obowiązki w zakresie szkoleń

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 2373 § 1 KP). Z powyższego wynika obowiązek:

• przeszkolenia pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy,
• prowadzenia szkoleń okresowych.

Wspomnieć w tym miejscu należy, że szkolenia w zakresie bhp odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 2373 § 2 i 3 KP).

Obowiązki w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia

W ramach profilaktycznej ochrony zdrowia wymaga się przeprowadzenia badań lekarskich wstępnych, okresowych i kontrolnych. Podkreślmy, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 KP). Zwracamy uwagę, że żadne specjalne badania lekarskie nie zastępują orzeczenia o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy.

PRZYKŁAD:

Jeśli pracownik ma aktualne badania niezbędne ze względów sanitarno-epidemiologicznych do zatrudnienia na stanowisku kucharza, to nie zwalnia go to z odbycia badań wstępnych i uzyskania orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy na tym stanowisku. Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku szkoleń, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy i na koszt pracodawcy.

Obowiązek oceny ryzyka zawodowego

Artykuł 226 KP nakłada na pracodawcę obowiązek:

• oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą,
• stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko,
• informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną przez nich pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Obowiązek zapobiegania chorobom zawodowym

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą (art. 227 KP). W celu spełnienia tego wymagania, pracodawca powinien w szczególności utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące czynniki szkodliwe dla zdrowia oraz urządzenia służące do ich pomiarów.

Wszystkie stężenia i natężenia czynników szkodliwych powinny być badane i mierzone przez pracodawcę, a wyniki pomiarów – rejestrowane, przechowywane i udostępniane zarówno pracownikom, jak i organom kontroli nad warunkami pracy (np. inspektorom Państwowej Inspekcji Pracy, czy Państwowej Inspekcji Sanitarnej). Koszty badań i pomiarów pokrywa pracodawca.

Każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej (lub tylko podejrzenia o nią) pracodawca powinien zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Pracy. Oprócz tego, w przypadku rozpoznanej choroby zawodowej pracodawca powinien:

• ustalić przyczyny jej powstania oraz charakter i rozmiar zagrożenia chorobą,
• przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej,
• zastosować niezbędne środki zapobiegawcze,
• zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

Pracodawca jest obowiązany także prowadzić rejestr zachorowań.

Obowiązki odnośnie pomieszczeń, narzędzi, środków ochrony indywidualnej i odzieży roboczej

Szereg obowiązków spoczywających na pracodawcy dotyczy pomieszczeń pracy, narzędzi, środków ochronnych, czy odzieży roboczej. Przede wszystkim pracodawca powinien:

• zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (art. 214 § 1 KP);
• utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 214 § 2 KP);
• zapewnić odpowiednie:
  • urządzenia higieniczno-sanitarne,
  • niezbędne środki higieny osobistej oraz
  • środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (art. 233 KP);
• zapewnić nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej (spełniające wymagania dotyczące oceny zgodności) zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 2376 § 1 KP);
• zapewnić odzież i obuwie robocze (art. 2377 KP);
• zapewnić posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (art. 232 KP).

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art. 2379 KP).

Zgodnie z przepisami Działu X, rozdziału III Kodeksu pracy (art. 213 – 214 KP) i IV (art. 215 – 219 KP), pracodawca ma obowiązek spełniania określonych tamże wymagań w zakresie:

• budowy i przebudowy pomieszczeń pracy,
• wyposażania stanowisk pracy w maszyny i urządzenia techniczne, spełniające wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach i odpowiednio zabezpieczone.

Szczególne środki ostrożności muszą być zachowane przy pracy z substancjami niebezpiecznymi, w tym rakotwórczymi i o działaniu mutagennym, z czynnikami biologicznymi, czy przy promieniowaniu jonizującym oraz procesach pracy stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia (rozdział V KP).

Obowiązki związane z wypadkami przy pracy

Jeśli w zakładzie pracy dojdzie do wypadku, pracodawca ma obowiązek:

• podjąć działania eliminujące lub choćby ograniczające zagrożenie,
• zapewnić udzielenie pierwszej pomocy wszystkim poszkodowanym,
• zapewnić w odpowiednim trybie i terminie ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku,
• zastosować odpowiednie środki zapobiegające wypadkom.

O wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym, pracodawca ma obowiązek zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora (art. 234 KP).

Dodajmy też, że pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy. Ponosi on też koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadku.

Inne obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy (art. 2374 § 2 KP).

Ponadto pracodawca jest zobowiązany:

• konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bhp (art. 23711a § 1 KP),
• odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków; szkolenie to powinno być okresowo powtarzane (art. 2373 § 21 KP).

Pozostał jeszcze do przypomnienia jakże istotny obowiązek pracodawcy wynikający z art. 23711 KP – utworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

W przypadku, gdy zakład zatrudnia do 100 pracowników, pracodawca zamiast tworzenia służby bhp, może powierzyć jej zadania pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, a w ostateczności – specjaliście spoza zakładu pracy.

W szczególnych przypadkach i pod pewnymi warunkami pracodawca może sam wykonywać zadania służby bhp.

Obowiązki kierownika

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana (art. 207 § 3 i 212 KP):

• znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na niej obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bhp,
• organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
• dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
• organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami pracy,
• dbać o bezpieczeństwo i higienę pracy pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
• dbać o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
• egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bhp,
• zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Obowiązki pracowników służby bhp

Obowiązki w zakresie bhp nakłada na pracowników służby bhp rozporządzenie Rady Ministrów z 2.9.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704, ze zm.) na tę służbę. Należą do nich:

• przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bhp, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę;
• bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń;
• sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy;
• udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bhp;
• udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji;
• udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników;
• zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych;
• przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy;
• udział w opracowywaniu:
  • zakładowych układów zbiorowych pracy,
  • wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy;

• udział w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bhp;
• opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy;
• udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków;
• wprowadzanie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;
• doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bhp;
• udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą;
• doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej;
• współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników;
• współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami;
• współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego w odrębnych przepisach;
• współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu określonych badań lekarskich pracowników;
• współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacjami związkowymi przy:
  • podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,
  • podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu poprawę warunków pracy;
• uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także w pracach komisji bhp oraz innych zakładowych komisji zajmujących się tą problematyką, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy;
• inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

Katalog zadań służby bhp jest szczegółowo regulowany przez ww. rozporządzenie. Oznacza to, że nie można jej obciążać dodatkowymi zadaniami w ramach jej funkcji.

PRZYKŁAD:

Prowadzenie instruktażu ogólnego w ramach szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, przez pracownika służby bhp, o którym mowa w § 10 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz.1869), należy potraktować jako przypisanie pracownikowi służby bhp dodatkowej funkcji – edukacyjnej, mimo że art. 23711 § 1 Kodeksu pracy o tym nie wspomina.