Odwołanie członka zarządu

Przeczytaj także: Reprezentacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Zawieranie umów z członkiem zarządu

Zawieranie umów z członkiem zarządu przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest sytuacją wyjątkową, jednak charakter takich czynności i potencjalne skutki dla spółki wymusiły na ustawodawcy wprowadzenie w tym zakresie specjalnych zasad postępowania. Powstaje więc konieczność zagwarantowania ochrony nie tylko spółce, ale również jej wspólnikom i wierzycielom zawsze, kiedy po dwóch stronach stają spółka i osoba będąca członkiem jej zarządu. Intencja wprowadzenia specjalnych zasad reprezentacji jest więc jasna i chodzi o to, by w sytuacji nawet potencjalnej kolizji interesów, zagwarantować spółce ochronę i powstrzymać możliwe nadużycia, jak chociażby nieuzasadnione zaniżenie ceny w umowie sprzedaży.

Rozwiązanie przyjęte w treści art. 210 Kodeksu spółek handlowych ma dwie strefy oddziaływania. Regulacja paragrafu pierwszego dotyczy umów między spółką a członkami zarządu i sporów między nimi. W warunkach wskazanych w paragrafie drugim sytuacja się komplikuje, ponieważ dotyczy spółek jednoosobowych, czyli takich, w których wszystkie udziały spółki przysługują jedynemu wspólnikowi albo jedynemu wspólnikowi i spółce. Wtedy paragrafu pierwszego się nie stosuje. W takich przypadkach w czynnościach prawnych uczestniczą personalnie tożsame osoby, będące jedynym wspólnikiem i jednocześnie jednoosobowym zarządem. Podpisanie takiej umowy, przykładowo sprzedaży, wymaga w takiej sytuacji formy aktu notarialnego, a dodatkowo notariusz, przed którym zawierana jest taka umowa, winien zawiadomić sąd rejestrowy o zawarciu umowy przesyłając wypis aktu notarialnego.

Konsekwencją regulacji art. 210 Kodeksu spółek handlowych jest to, że przy w umowach zawieranych z członkami zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, lub w sporach z nimi, spółkę powinna reprezentować rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników, a w przypadku spółki jednoosobowej każda czynność prawna pomiędzy taką spółką a członkiem jej jednoosobowego Zarządu powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Rozwiązanie umowy z członkiem zarządu

Analizując językowe brzmienie zapisu: „w umowie między spółką a członkiem zarządu” należy przyjąć, że chodzi o wszystkie potencjalne czynności, których stronami jest spółka i członek zarządu jako odrębne strony. Oznacza to, że konieczność działania w ramach zmienionych zasad reprezentacji spółki przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników obejmuje takie czynności jak zawarcie umowy, zmiany w umowie, zgłoszenie przedawnienia, potrącenie, ale i odstąpienie od niej przez spółkę. Takie stanowisko zajmował niejednokrotnie Sąd Najwyższy, między innymi w wyroku z dnia 17 kwietnia 2009 roku (sygn. akt II PK 273/08). Inne rozumienie takiego zapisu, zwłaszcza zawężające jego rozumienie, byłoby niezasadne. Chodzi przede wszystkim o funkcję, jaką pełni ten przepis, ponieważ ochrona interesów spółki nie ogranicza się wyłącznie do zawierania umów, a dotyczy też jej zmiany i zakończenia. Oznacza to również, że sytuacja będzie aktualna przy czynnościach jednostronnych. Nie ma konieczności by umowa wymagała jakichkolwiek zobowiązań spółki wobec członka zarządu, może być nawet jednostronnie zobowiązująca członka zarządu wobec spółki, a i tak zastosowanie znajdzie regulacja zmieniająca zasady reprezentacji. Dodatkowo argumentem przemawiającym za takim rozumieniem regulacji jest to, że dotyczy ona zarówno zawierania umów, jak i wynikających z niej sporów, a potencjalnym źródłem sporu może być wypowiedzenie umowy lub zgłoszenie roszczenia z niej wynikającego. Więc jeśli na etapie sporu z członkiem zarządu spółkę ma reprezentować rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników, to musi to być konsekwencją działań podjętych również przez te podmioty, skutkujących powstaniem konfliktu między stronami. Jako spór pomiędzy stronami należy rozumieć wszelkie postępowania sądowe, zarówno procesowe jak i nieprocesowe. W przypadku postępowania procesowego dodatkowo dotyczy to również sytuacji, gdy spółka i członek zarządu występują jako przeciwne stronu (powód, pozwany), ale również wtedy, gdy są to inne relacje, przykładowo interwenienta. Czyli zawsze wtedy, gdy podmioty te są stronami jednego postępowania sądowego, w którym możliwa jest kolizja ich interesów i niezależnie od tego, czy można ich uznać za przeciwników procesowych.

Regulacje zmienionej reprezentacji stosuje się wyłącznie do sytuacji, gdy drugą strona jest aktualny członek zarządu. Z chwilą odwołania osoby z funkcji członka zarządu następuje zerwanie więzi organizacyjno-prawnej ze spółką, czego konsekwencją jest reprezentacja spółki przez zarząd według normalnych, przyjętych w spółce zasad reprezentacji. Zaprzestanie pełnienia funkcji członka zarządu jest kluczowe, ponieważ wszelkie pozostałe stosunki pomiędzy spółką a tą osobą, przykładowo będącą również pracownikiem spółki, należą od tego momentu do kompetencji zarządu, co dotyczy zwłaszcza stosunku pracy lub innych zobowiązań umownych. Odwołanie członka zarządu z pełnionej funkcji następuje w chwili podjęcia stosownej uchwały zgromadzenia wspólników, w tym jednak zakresie kluczowe są zapisy umowy spółki, która może zawierać inne postanowienia, zwłaszcza ograniczać prawo do odwoływania członka zarządu z ważnych powodów albo oddać możliwość odwołania członka zarządu innym organom.

Zasady reprezentacji określone w art. 210 Kodeksu spółek handlowych mają szczególny charakter, ponieważ czynności z zakresu prawa pracy w przypadku spółki wykonuje organ zarządzający zakładem pracy czyli zarząd. Sytuacja wydaje się być skomplikowana, jednak często jest to spowodowane nierozróżnianiem strefy organizacyjnej wynikającej z pełnienia funkcji członka zarządu, a strefy zobowiązaniowej wynikającej ze stosunku umownego, jak w umowie o pracę. Powołanie członka zarządu nie oznacza nawiązania stosunku pracy w drodze powołania, a jedynie powierzenie funkcji organu spółki. Osoba fizyczna może być podwójnie powiązana ze spółką. Częstą praktyką jest powołanie jako członka zarządu, a dodatkowo podpisanie umowy o pracę. Osoba taka z pierwszego tytułu odpowiada na gruncie kodeksu spółek handlowych, z drugiego na zasadach określonych w kodeksie pracy. Umowę o pracę z taką osobą powinien wypowiedzieć zarząd, jako organ zasadniczo uprawniony do reprezentowania spółki. Nie może jednak tego zrobić, ponieważ przez czas pełnienia funkcji członka zarządu byłaby to czynność dokonana z samym sobą.

Przyjmuje się, że jeżeli rada nadzorcza może odwołać członka zarządu z pełnionej funkcji to może jednocześnie rozwiązać z nim umowę w innym zakresie. Jest to wyjątek od zasady, jednak wypracowany na podstawie wieloletniego orzecznictwa sądów. Dotyczy sytuacji, gdy jednocześnie dokonuje się odwołania z funkcji członka zarządu, jak i rozwiązuje z nim umowę. Wymaganie jednoczesności ulega z czasem coraz większej liberalizacji, dopuszczając przykładowo sytuacje, w której rada nadzorcza podejmuje uchwałę o odwołaniu ze stanowiska członka zarządu, a następnie bezpośrednio po niej podejmuje uchwałę o upoważnieniu prezesa rady nadzorczej do rozwiązania z tą osobą umowy o pracę za wypowiedzeniem ze względu na odwołanie z funkcji prezesa zarządu. W takim przypadku uznaje się, że zachowano jednoczesność. Rada Nadzorcza może wyłonić ze swojego grona przedstawiciela do samego wręczenia pisma wypowiedzenia członkowi, a wymagania co do właściwej reprezentacji będzie spełnione, jeśli rada nadzorcza podejmie uchwałę, w której zgodzi się na dokonanie konkretnej czynności oraz ustali jej treść.

Jeżeli więc zarówno zawarcie, jak i rozwiązanie umowy zawartej z członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga działania za nią rady nadzorczej lub pełnomocnika ustanowionego uchwałą zgromadzenia wspólników, to należy wskazać konkretne czynności niezbędne do prawidłowego działania.

Konsekwencje naruszenia przepisu art. 210 Ksh.

Zmienione zasady reprezentacji spółki na podstawie art. 210 Kodeksu spółek handlowych mają charakter normy bezwzględnie obowiązującej (ius cogens), co oznacza, że nie można jej zmienić zapisami umowy współki, a uchwałą wspólników. Regulacja ma również doniosłe konsekwencje prawne, mianowicie wszelkie naruszenie wskazanych zasad przy zawieraniu umów pomiędzy spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, a członkami jej zarządu z pominięciem zasad reprezentacji przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników powoduje bezwzględną nieważność tych czynności.