Transport drogowy: dobra reputacja przewoźników

Przeczytaj także: Międzynarodowy przewóz towarów. Jakie przepisy regulują pracę przewoźników?

Ustawa w części dotyczącej oceny dobrej reputacji w transporcie drogowym, określa szczegółowy katalog przestępstw, w których przypadku orzeczenie wyroku dla przedsiębiorcy lub zarządzającego transportem stanowi przesłankę do wszczęcia postępowania administracyjnego o cofnięcie dobrej reputacji.

Koniec dyskusji

Osoby śledzące regulacje prawne, a wśród przewoźnikom to dość ważna część pracy, mogą poszukać u źródeł nowy przepis ust. 2a, który został dodany do brzmienia art. 5 Ustawy o transporcie drogowym. Stanowi on krajową normę precyzującą zakres przestępstw w dziedzinach określonych w art. 6 ust. 1 lit. a Rozporządzenia (WE) nr 1071/2009. Zasadnicze dla branży transportowej rozstrzygnięcie w nowej Ustawie to utrzymanie przepisu, że przesłanką do wszczęcia postępowania o cofnięcie dobrej reputacji są wyroki za przestępstwa umyślne.

Katalog przestępstw stanowią czyny zabronione określone w wybranych przepisach Kodeksu karnego, Kodeksu spółek handlowych, Prawa upadłościowego, Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz Ustawy Prawo restrukturyzacyjne. Precyzyjne wyszczególnienie przestępstw w Ustawie o transporcie drogowym zakończy dotychczasową dyskusję w tej sprawie, jaka była prowadzona i wynikała z orzecznictwa będącego wynikiem interpretacji przepisów ogólnych zawartych w art. 6 Rozporządzenia WE nr 1071.

Ryzyko wystąpienia przestępstwa

Przestępstwa z zakresu prawa o ruchu drogowym, w rzeczywistości oznaczające bezpośrednie łamanie prawa w ruchu drogowym, zostały sprecyzowane w oparciu o Kodeks karny i czyny zabronione wyszczególnione w art. 173–175 oraz w art. 178–180. Opisują i sankcjonują one:

• Art. 173 dotyczy osób, które sprowadzają katastrofę w ruchu lądowym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób.
• Art. 174 dotyczy osób, które sprowadzają bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruch lądowym.
• Art. 175 sankcjonuje osoby, które podejmują działania mające na celu przygotowania do przestępstwa, o którym mowa w art. 173.
• Art. 178a sankcjonuje prowadzenie pojazdu przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego.
• Art. 179 sankcjonuje działania osoby, która między innymi dopuszcza do ruchu pojazd mechaniczny w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu w ruchu lądowym.
• Art. 180 dotyczy osób, które są w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełniąc czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych.

Mając na uwadze specyfikę i realia działania przedsiębiorstwa transportowego, powyższe przepisy i możliwość popełnienia przestępstw opisanych tymi normami stanowią ryzyka bezpośrednio wpisane w działalność transportową. Przedsiębiorcy w żadnym przypadku nie mają złej woli i nikt nie nastawia się na umyślne łamanie prawa, jednak ryzyko wystąpienia czynów karalnych jest bardzo wysokie.

Dopuszczenie do ruchu = przestępstwo

Omawiając ryzyka związane z przestępstwami przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym warto zwrócić uwagę na przepis art. 179 K.k. Kara dotknie osobę, dopuszczającą do ruchu pojazd w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu w ruchu lądowym, lub pozwalającą zasiadać za kierownicą na drodze publicznej osobie znajdującej się w stanie nietrzeźwości, będącej pod wpływem środka odurzającego lub nieposiadającej wymaganych uprawnień. Odpowiedzialność tego rodzaju spoczywa na menedżerze, specjaliście, który ma za zadanie dbać o bezpieczeństwo ruchu.

Musi on podjąć decyzję skutkującą nie dopuszczenie pojazdu do ruchu, bo inaczej popełnia przestępstwo. Z czego może wynikać ten obowiązek? Przede wszystkim z tytułu pełnienia określonej funkcji. Dotyczy to dyspozytorów, dyżurnych ruchu, osób przeprowadzających kontrolę stanu technicznego pojazdu, funkcjonariuszy służby ruchu, przełożonych kierowcy mających w zakresie zadań kontrolę pojazdów, pracowników stacji diagnostycznych przeprowadzających kontrolę stanu technicznego pojazdu, itp.

Płaca i warunki zatrudnienia

Kolejnym zakresem prawa, w wyniku nieprzestrzegania, którego nałożone wyroki stanowią podstawę do cofnięcia dobrej reputacji, to przepisy dotyczące płacy i warunków zatrudnienia. Przestępstwa z tego zakresu prawa zostały sprecyzowane w Ustawie o transporcie drogowym, w oparciu o Kodeks karny i zawarte w nim art. 218 - 221.

• Art. 218 dotyczy osób, które wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie naruszają prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy/ubezpieczenia społecznego. Przepis obejmuje także odmowę ponownego przyjęcia do pracy zatrudnionego, o którego przywróceniu orzekł właściwy organ. A także nie wykonanie orzeczenia sądu do wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy.
• Art. 219 dotyczy przypadku, kiedy pracodawca narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego pracownika, wymaganych danych albo podając nieprawdziwe dane, co ma wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość.
• Art. 220 reguluje sprawę odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy. W przypadku nie dopełnia przez przedsiębiorcę wynikających w tym zakresie obowiązków naraża on pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężki uszczerbek na zdrowiu.
• Art. 221 sankcjonuje niedopełnienie przez pracodawcę obowiązków w zakresie zawiadamiania w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej. Przepisy dotyczy również niedopełnienia obowiązku sporządzenia i przedstawienia właściwym organom i instytucjom wymaganej w tych sprawach dokumentacji.

Handel ludźmi

Zgodnie z przepisami Rozporządzenia (WE) nr 1071 przesłanką do cofnięcia dobrej reputacji przedsiębiorcy lub zarządzającemu transportem są wyroki orzeczone w sprawach związanych z handlem ludźmi. W przepisach Ustawy o transporcie drogowym sprawy te opisano bezpośrednio wiążąc ocenę dobrej reputacji z przestępstwami z art. 189a K.k.

Za handel ludźmi uważa się werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły. Lub też z wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą w celu „wykorzystania” (Definicja przyjęta w Protokole z Palermo, którą polski ustawodawca związał się nowelizując Kodeks karny). Wykorzystanie rozumiane jest jako prostytuowanie innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo/praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie, usunięcie organów.

Nadużycie zaufania

Kolejną grupą wyroków skazujących za poważne naruszenia przepisów krajowych są wyroki w dziedzinach: odpowiedzialność zawodowa, prawo handlowe oraz prawo upadłościowe. Normy prawa krajowego, na których podstawie orzeczona sankcja stanowi przesłankę do cofnięcia dobrej reputacji, zawarte zostały w przepisach art. 296–306 i art. 308 K.k., przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, art. 586–589 |Ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz art. 522 i art. 523 Ustawy – Prawo upadłościowe. Zakres prawa obejmuje bardzo szerokie spektrum czynów sankcjonowanych wyrokami stanowiącymi przesłankę do cofnięcia dobrej reputacji przewoźnikowi.

Warto zwrócić uwagę na przestępstwo nadużycia zaufania. Karze podlega osoba zobowiązana na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Naturalnie konsekwencje będą wyciągnięte tylko w przypadku nadużycia udzielonych uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez co dojdzie do wyrządzenia znacznej szkody majątkowej osobie fizycznej, prawnej lub jednostki niemającej osobowości prawnej (art. 296 K.k.).

Przekupstwo menedżerskie

Przepisy związane z korzyściami majątkowymi i osobistymi, pisząc bezpośrednio, dotykają „łapówek”. Regulacje określają postępowanie osób na stanowisku kierowniczym w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą, pozostającą z nią w stosunku pracy, zatrudnionych na umowę zlecenie lub umowę o dzieło. Nie mogą one mieć korzyści majątkowej, osobistej ani też uzgadniać ich uzyskanie w zamian za nadużycie udzielonych uprawnień, niedopełnienie obowiązków co w konsekwencji zagrozi wyrządzeniem szkody majątkowej, nieuczciwą konkurencję, preferowanie na rzecz nabywcy/odbiorcy towaru, usługi. Takie działanie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 296a. § 1 K.k.).

To bardzo poważne przestępstwo wpisane w ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej, na które „narażeni” są zarówno przedsiębiorcy, ale także osoby zarządzająca przedsiębiorstwem lub fragmentem jej działalności, np. transportem. Korupcja w sektorze prywatnym jest nowym zjawiskiem. Ustawodawstwo europejskie uznało ją za poważny problem zagrażający prawidłowemu obrotowi gospodarczemu. Przyjmowanie korzyści majątkowych przez osoby pełniące funkcje kierownicze w jednostkach wykonujących działalność gospodarczą lub mające, z racji zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji, istotny wpływ na podejmowanie decyzji związanych z ich działalnością nazywane jest przekupstwem menedżerskim.

Dodajmy jeszcze jedno. Jako czyn nieuczciwej konkurencji (art. 296a § 1 K.k.) należy rozumieć działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża innemu przedsiębiorcy lub klientowi bądź narusza ich interesy. Jak często firmy transportowe działają na granicy prawa w tym zakresie? Proponuję, by każdy na to pytanie odpowiedział sobie sam.

Pranie pieniędzy

Przestępstwa z art. 297–299 K.k. dotyczą obrotu finansowego – kwestii wymuszonych kredytów, gwarancji, odszkodowań, środków finansowych pochodzących z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego. W tym w szczególności „prania pieniędzy”. Za tego rodzaju przestępstwa cofana jest dobra reputacja.

„Pranie pieniędzy” staje się poważnym problemem polskiego systemu gospodarczego. Wraz ze zmianą wcześniejszego systemu gospodarki na gospodarkę wolnorynkową - związanym z nią przepływem towarów, usług i osób, rozwojem sektora bankowego i finansowego - pojawiły się na szeroką skalę nowe zjawiska kryminogenne. A przez to również nowe formy przestępczości. Obowiązki podmiotów uczestniczących w obrocie finansowym w zakresie gromadzenia i przekazywania informacji dotyczą w szczególności poniższych.

• Rejestrowanie transakcji. Instytucja przyjmująca dyspozycję lub zlecenie klienta, zobowiązana do przeprowadzenia transakcji, gdy jej równowartość przekracza 15 000 euro, ma obowiązek ją zarejestrować. I to nawet jeśli jest ona przeprowadzana sposobem więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane.
• Identyfikacja klientów. W celu dokonania rejestracji, instytucje dokonują identyfikacji swoich klientów w każdym przypadku złożenia dyspozycji lub zlecenia dotyczących przeprowadzenia transakcji, na podstawie dokumentów przedstawionych przy złożeniu dyspozycji, zlecenia przeprowadzenia transakcji albo przy zawieraniu umowy z klientem.
• Procedura wstrzymywania transakcji i blokady rachunku.

Fikcja pod lupą

Jeśli chodzi o konsekwencje „prania brudnych pieniędzy”, przykładowo w zależności od tego, który paragraf weźmiemy pod uwagę (art. 299 § 1 i 2 K.k. lub art. 299 § 3 i 4 K.k.), winnemu grozi pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat lub od 1 miesiąca do 3 lat. Co ciekawe, można uniknąć więzienia. Szanse na to ma osoba podejmująca decyzję o ujawnieniu wobec organu ścigania informacji dotyczących przestępców oraz okoliczności „prania brudnych pieniędzy”, przy założeniu, że zapobiegło to popełnieniu innego przestępstwa.

Prowadząc działalność gospodarczą warto zwrócić uwagę na zawieranie umów handlowych na kwoty, które znacznie przekraczają cenę rynkową, fikcyjne kary i odszkodowania pomiędzy kontrahentami. A także obroty udziałami i akcjami pomiędzy spółkami prawa handlowego, fikcyjne finansowanie prac badawczo-rozwojowych, doradztwo czy konsulting. Organy ścigania analizują takie transakcje, ponieważ są one bardzo często związane z możliwością prania brudnych pieniędzy.

Sidła na dłużnika

Ustawa o transporcie drogowym wyszczególnia także w grupie przestępstw stanowiących o cofnięciu dobrej reputacji, działania przeciwko obrotowi gospodarczemu związane z długami i nieregulowaniem należności. Art. 300–303 stanowi o winie i karze osoby, która w razie grożącej jej niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku.

Karze podlega dłużnik kilku wierzycieli, udaremniający lub ograniczający zaspokojenie ich należności przez tworzenie w oparciu o przepisy prawa nowej jednostki gospodarczej i przenoszący na nią składniki swojego majątku. Poważne nieprzyjemności związane z nieprzestrzeganiem prawa spotkają także osobę, która w razie grożącej niewypłacalności lub upadłości, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłaca lub zabezpiecza tylko część z nich, czym działa na szkodę pozostałych.

Dokumentacja działalności

To nie koniec. Z konsekwencjami musi się liczyć także osoba nieprowadząca dokumentacji gospodarczej, prowadząca ją niezgodnie z prawem, w ukryciu. Dolegliwości mogą spotkać człowieka zarządzającego własnym majątkiem i jednocześnie prowadzącego dokumentację swojej działalności gospodarczej, jak i prowadzącego dokumentację działalności gospodarczej określonego podmiotu (osoby fizycznej, prawnej lub innej jednostki organizacyjnej) na podstawie umowy o pracę, zlecenia lub decyzji odpowiedniego organu. Zlecenie prowadzenia dokumentacji nie zwalania z odpowiedzialności za jej prowadzenie.

Co ciekawe, nie wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą muszą dokumentować wykonywanie czynności. Tego rodzaju obowiązek określają przepisy Ustawy o rachunkowości oraz Ustawy - Ordynacja podatkowa.

Lichwa w transporcie

Innym negatywnym i karanym zjawiskiem towarzyszącym działalności gospodarczej jest lichwa. W Kodeksie karnym ustawodawca stanął na straży indywidualnych interesów majątkowych uczestników obrotu. Lichwą nazywać będziemy wyzysk jednego kontrahenta przez drugiego w formie narzucenia temu pierwszemu wygórowanych warunków umowy, dzięki czemu drugi kontrahent osiąga niewspółmiernie duże korzyści.

Jakże często mamy do czynienia z sytuacjami kwalifikującymi się na ściganie tego procederu. W działalności gospodarczej przedsiębiorcy często mówią o grze rynkowej. Jak długo to uczciwa gra, a kiedy zaczyna się wyzysk i lichwa? Do zawarcia umowy lichwiarskiej zazwyczaj kontrahenta skłania przymusowa sytuacja, w której decyduje się świadczyć usługi transportowe. Przestępstwo lichwy jest przestępstwem umyślnym. Użyte stwierdzenie „kto wyzyskując", wskazuje na celowość działania sprawcy, wobec tego przestępstwo lichwy może być dokonane tylko i wyłącznie z winy umyślnej, w zamiarze bezpośrednim.

Wyzyskując przymusowe położenie innej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, a przy tym zawierając umowę, nakładając na nią obowiązek świadczenia niewspółmiernego do świadczenia wzajemnego, podlegamy karze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 304 K.k.). Lichwa jest przestępstwem ściganym przez organy ochrony prawnej - policję oraz prokuraturę z urzędu. Dlaczego tak nie dzieje się w sytuacji rynku transportowego? Czy wykorzystywanie sytuacji jazdy za wszelką cenę nie stanowi zbyt wysokiego ryzyka, ceny, dla kontrahentów?

Podrabianie i usuwanie

Według art. 305 K.k., karze podlega ten, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, udaremnia lub utrudnia przetarg publiczny albo wchodzi w porozumienie z inną osobą działając na szkodę właściciela mienia albo osoby lub instytucji, na rzecz której przetarg jest dokonywany. Często budzi on skojarzenia z wydatkowaniem pieniędzy publicznych. Warto wiedzieć, że przedmiot ochrony (art. 305 § 1 K.k.) stanowi zgodny z przepisami przebieg przetargu publicznego. I to zarówno, gdy odbywa się w interesie publicznym (prawo zamówień publicznych), jak i w interesie właściciela mienia, osoby lub instytucji, na której rzecz przetarg jest dokonywany.

Utrata dobrej reputacji grozi za usunięcie, podrobienie, przerobienie znaków identyfikacyjnych, daty produkcji lub daty przydatności towaru lub urządzenia. Oprócz tego winny musi mieć świadomość ewentualności kary pozbawienia wolności do lat 3 (art. 306 K.k.). W transporcie drogowym, w szczególności w obrocie pojazdami, szczególna dbałość dotyczy prawdziwości danych dotyczących pojazdów, jako przedmiotu obrotu. Chroniąc wiarygodność oznaczeń, o których mowa w tym przepisie, ustawodawca zapewnia bezpieczeństwo nie tylko obrotu gospodarczego, rozumianego, jako wymiana dóbr i usług, oraz powstające na tym tle stosunki między podmiotami. Celem tego przepisu jest również bezpieczeństwo obrotu tymi przedmiotami między podmiotami nieprofesjonalnymi.

Odpowiedzialność biznesu

W obszarze prawidłowego prowadzenia działalności gospodarczej widać, jak szerokie jest spektrum odpowiedzialności przedsiębiorcy i zarządzającego transportem. Należy znać wszystkie potencjalne obszary występowania ryzyka – nałożona sankcja w postaci wyroku to automatyczna decyzja o cofnięciu dobrej reputacji. A wtedy za późno na reakcję i obronę przed pozbawieniem możliwości wykonywania zawodu przewoźnika drogowego.

Omawiając grupę wyroków skazujących za poważne naruszenia przepisów krajowych w dziedzinie odpowiedzialności zawodowej zwracamy uwagę na wskazane także w Ustawie o transporcie drogowym przesłanki wynikające z przepisów art. 586–589 Ustawy - Kodeks spółek handlowych. W tym przestępstwa z art. 586, zgodnie, z którym karze podlega ten, kto, będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej, pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki.

Upadłość spółki

Przepisy przewidujące odpowiedzialność karną za przestępstwa gospodarcze znajdują się nie tylko w Kodeksie karnym, ale również Kodeksie spółek handlowych. Art. 586 tej Ustawy wprowadza do systemu prawa niezgłoszenie w terminie wniosku o upadłość spółki handlowej. W polskich warunkach prowadzenia działalności transportowej warto wiedzieć kiedy dochodzi do popełnienia tego przestępstwa. Może je popełnić członek zarządu lub likwidator. Nie ma przy tym znaczenia, czy członek zarządu jest prezesem zarządu czy też nie pełni tej funkcji. Jeśli spółka przestaje płacić rachunki i rozliczać się z kontrahentami lub zaciągnięte zobowiązania przekraczają wartość jej majątku, wtedy rozpoczyna bieg termin na złożenie do sądu gospodarczego wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.

Uchwalona Ustawa o transporcie drogowym (w art. 5 ust. 2a) odnosi się także do przestępstw z art. 522 i art. 523 Ustawy – Prawo upadłościowe. Przepisy te stanowią o odpowiedzialności i możliwości nałożenia kary na osoby, które będąc dłużnikiem lub osobą uprawnioną do reprezentowania dłużnika, podają we wniosku o ogłoszeniu upadłości/oświadczeniu o wszczęciu postępowania naprawczego nieprawdziwe dane. Albo też będąc upadłym nie wydają syndykowi całego majątku wchodzącego do masy upadłości, ksiąg rachunkowych, innych dokumentów dotyczących jego majątku.

Cytowane sytuacje są oczywiście skrajnie marginalne. Można stwierdzić, że po upadłości i tak istnieje ryzyko planowego lub nieplanowanego zakończenia działalności transportowej. Jednak normy te w odniesieniu do zarządzających transportem mają już szerszy wymiar, ponieważ po cofnięciu dobrej reputacji osoby te nie będą mogły zarządzać transportem w kolejnych firmach.

Narkotyki a przewoźnicy

Nie sposób nie poruszyć kwestii związanych z Ustawą o przeciwdziałaniu narkomani. Przepisy art. 53–64 oraz art. 68 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii obejmują pełen zakres czynów zabronionych dotyczących wprowadzania do obrotu, wytwarzania, przetwarzania środków odurzających lub substancji psychotropowych. Sankcjonowane jest także wyrabianie, posiadanie i przechowywanie urządzeń do wytwarzania tych substancji.

Jednak, co jest szczególnie ważne dla przedsiębiorcy transportowego, wyroki orzeczone w zakresie przepisów o przeciwdziałaniu narkomani są przesłanką do cofnięcia dobrej reputacji. W transporcie drogowym przedsiębiorcy narażeni są na sankcje z tytułu przywozu, wywozu, wewnątrzwspólnotowego nabycia, wewnątrzwspólnotowej dostawy z innego państwa środków odurzających lub substancji psychotropowych.

Nieznajomość prawa nie tłumaczy

Szczegółowe przedstawienie przestępstw i wydanych wyroków w sprawach tych przestępstw na pewno przybliży nowe normy przyjęte przez Parlament w kolejnej już nowelizacji Ustawy o transporcie drogowym oraz pozwoli Państwu na bezpieczniejsze prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego. Nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem, dlatego prowadząc działalność gospodarczą, w tak trudnej dziedzinie jak transport drogowy, nie można szukać usprawiedliwienia popełnianych błędów w braku wiedzy o przepisach.

Andrzej Bogdanowicz
OZPTD