Prezes UOKiK z nowymi uprawnieniami

Przeczytaj także: UOKiK już ponad 100 razy sformułował istotny pogląd

Nowy model eliminacji klauzul abuzywnych – UOKiK bierze wszystko

Planowana nowelizacja zapowiada istną rewolucję w procesie eliminowania z obrotu klauzul abuzywnych. Obecnie kontrola abstrakcyjna wzorców umów sprawowana przez SOKiK, uzupełniona jest przez kontrolę incydentalną prowadzoną przed sądami powszechnymi oraz kontrolę administracyjną sprawowaną przez Prezesa UOKiK. W ocenie przedsiębiorców i Prezesa UOKiK taki system nie spełnia swojej roli, powodując więcej problemów niż korzyści. Z tego względu projekt nowelizacji przewiduje, aby cały proces eliminowania klauzul abuzywnych z obrotu został skupiony w rękach Prezesa UOKiK, który w ramach decyzji administracyjnej będzie decydował o uznaniu postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Krąg podmiotów inicjujących postępowanie administracyjne w sprawie uznania danego postanowienia za niedozwolone ma zostać bardzo ograniczony. Z wnioskiem mogłaby wystąpić jedynie organizacja społeczna lub postępowanie wszczynane byłoby z urzędu przez Prezesa UOKiK. W ten sposób ma zostać wyeliminowany problem lawiny pozwów składanych do SOKiK przez organizacje quasi-konsumenckie w celach wyłącznie zarobkowych. W miejsce rejestru klauzul abuzywnych powstałby rejestr decyzji wydawanych przez Prezesa UOKiK. Każda decyzja Prezesa UOKiK i wyrok SOKiK z odwołania od decyzji, obowiązkowo zawierałby uzasadnienie, co ma umożliwić przedsiębiorcom poznanie motywów rozstrzygnięcia. Obecnie wiele wyroków SOKiK w ogóle nie zawiera uzasadnienia lub też dostęp do nich jest utrudniony.

UOKiK planuje zrezygnować z wielce kontrowersyjnej i problematycznej instytucji rozszerzonej prawomocności wyroków SOKiK. Postępowanie prowadzone przez Prezesa UOKiK dotyczyłoby konkretnego przedsiębiorcy, konkretnego wzorca umowy oraz wszystkich klientów tego przedsiębiorcy, nie obejmując swym zakresem innych przedsiębiorców działających na rynku.

Z drugiej strony zmiana systemu eliminowania klauzul abuzywnych z obrotu niesie za sobą nowe ryzyka dla przedsiębiorców. Po pierwsze cały model abstrakcyjnej kontroli wzorców umów zostanie skupiony w rękach Prezesa UOKiK, który będzie jednocześnie pełnić rolę prokuratora i sędziego. Dodatkowo w razie uprawomocnienia się decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, Prezes UOKiK sam będzie sprawdzał czy została ona wykonana.

Ponadto decyzja Prezesa UOKiK może powodować dużo surowsze konsekwencje dla przedsiębiorców, niż jest to obecnie w przypadku wyroku SOKiK. Projekt nowelizacji przewiduje bowiem możliwość nakładania kar pieniężnych za stosowanie klauzul abuzywnych, które mogą wynieść do 10% obrotu przedsiębiorcy, osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Decyzja Prezesa UOKiK dużo szybciej będzie oddziaływać na indywidualne stosunki przedsiębiorcy z jego klientami. Prezes UOKiK wydając decyzję będzie mógł ją odnieść nie tylko do wzorca umowy (tak jak obecnie czyni SOKiK), ale np. również nakazać przedsiębiorcy aneksowanie umów zawartych na podstawie zakwestionowanego wzorca umowy. Ponadto przedsiębiorca będzie mógł zostać zobowiązany do poinformowania swoich klientów o uznaniu klauzuli za abuzywną lub zwrotu klientom korzyści związanych ze stosowaniem takiej klauzuli.

Podsumowanie

Prezes UOKiK zastrzega, że nowe rozwiązania nie oznaczają żadnych nadzwyczajnych uprawnień. Celem zmian ma być jedynie doprecyzowanie narzędzi, które pozwolą skuteczniej chronić konsumentów, w szczególności na rynku usług finansowych. Patrząc na skalę planowanych zmian, z takim stwierdzeniem trudno się zgodzić. Prezes UOKiK w sprawach konsumenckich będzie działał jednocześnie jako prokurator, sędzia i egzekutor. Jeszcze przed zakończeniem postępowania będzie mógł sankcjonować zachowanie przedsiębiorców np. poprzez blokowanie reklam lub czasowy zakaz oferowania konsumentom określonych produktów lub usług. Natomiast w przypadku niedozwolonych postanowień umownych Prezes UOKiK będzie inicjował postępowanie, a następnie sam oceniał ich niedozwolony charakter. Dodatkowo zakres decyzji Prezesa UOKiK będzie znacznie szerszy, niż ma to obecnie miejsce w przypadku wyroku SOKiK uznającego dane postanowienie za niedozwolone. Decyzja Prezesa UOKiK odnosić się będzie nie tylko do samych wzorców umów, ale bezpośrednio będzie mogła ingerować w indywidualne umowy zawarte z konsumentami.

Joanna Affre, adwokat, Wspólnik