Orzeczenia sądowe z UE teraz wykonalne w Polsce

Przeczytaj także: Stosowanie przez sądy polskie prawa obcego

Dochodzenie roszczeń w innych krajach Unii Europejskiej wymaga obecnie bądź to zastosowania odrębnej procedury przy wnoszeniu pozwu lub występowaniu o tytuł wykonawczy (np. europejskiego postępowania nakazowego), bądź to przeprowadzenie procesu uznania wyroku przez sąd kraju, w którym ma być prowadzona egzekucja. Utrudnia to dochodzenie praw przeciwko osobom z innych krajów Unii. Z dniem 10 stycznia 2015 r. wchodzi jednak w życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z 12 grudnia 2012 r., na mocy którego wyroki wydane przez sądy jednego z krajów członkowskich podlegają wykonaniu w innych krajach Unii bez konieczności wszczynania odrębnej procedury sądowej (np. uznania wyroku przez sąd miejsca wykonania). Rozporządzenie nie wymaga implementacji do polskiego prawa – znajduje zastosowanie bezpośrednio. Koniecznie jest jednak ustanowienie pewnych regulacji uzupełniających w Kodeksie postępowania cywilnego. Stąd też projekt nowelizacji uzupełniającej przepisy k.p.c.

Zgodnie z projektowanym art. 1153¹³ § 1 pkt 1, wykonalne orzeczenia sądów, ugody oraz dokumenty urzędowe pochodzące z innych państw członkowskich, objęte zakresem rozporządzenia nr 1215/2012, podlegają wykonaniu w Polsce. Nie ma konieczności prowadzenia dodatkowych postępowań, w szczególności uznawania ich przez sąd polski. Nie ma także potrzeby nadawania klauzuli wykonalności na wskazane dokumenty, tj. prowadzenia tzw. postępowania klauzulowego. Przepis wskazuje bowiem, że wymienione w nim orzeczenia, ugody i dokumenty stanowią tytuły wykonawcze, a nie jedynie tytuły egzekucyjne (które wymagają zaopatrzenia w klauzulę wykonalności, aby stały się tytułami wykonawczymi). I tak, od 10 stycznia 2015 r., w oparciu np. o wyrok wydany i wykonalny w innym kraju Unii Europejskiej, możliwe będzie wszczęcie egzekucji w Polsce, u krajowego komornika.

Wraz z wszczęciem egzekucji organ egzekucyjny zobowiązany będzie doręczyć dłużnikowi zaświadczenie wydane w kraju, z którego pochodzi tytuł wykonawczy, zawierające m.in. informacje o organie, który wydał tytuł, przedmiot sprawy, strony, opis rozstrzygnięcia itp. Dłużnik może również zażądać od organu egzekucyjnego przedłożenia mu tłumaczenia tytułu, na podstawie którego prowadzona jest egzekucja.

Oczywiście w praktyce mogą pojawić się trudności związane z różnicami w systemach prawnych poszczególnych krajów Unii. Wyrok wydany w innym kraju członkowskim może mieć treść nie odpowiadającą polskim przepisom, w szczególności regulacjom k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym. Artykuł 1153¹⁴ § 1 daje w takim przypadku organowi egzekucyjnemu (w szczególności komornikowi) uprawnienie do wydania postanowienia, w którym dokona on dostosowania tytułu wykonawczego w taki sposób, żeby możliwe było jego wykonanie w Polsce. Komornik może także „w razie potrzeby” zwrócić się do sądu o wydanie takiego postanowienia. O tym, jak instytucja dostosowania będzie wyglądać w praktyce, a w szczególności jak często konieczne będzie rozstrzygnięcie sądu i jak daleko idące ingerencje w zagraniczne tytuły wykonawcze będą potrzebne, pokaże praktyka.

Omawiane zmiany powinny istotnie ułatwić egzekucję w ramach Unii Europejskiej. W szczególności dochodzenie roszczeń. Czy jednak nie wiążą się z ryzykiem nadużyć i falą egzekucji, których podstawą będą wydane w obcym kraju wyroki sądów orzekających w oparciu o inne przepisy materialne i proceduralne, bez udziału dłużników? W celu zagwarantowania bezpieczeństwa dłużnikom, wprowadzono możliwość złożenia wniosku o odmowę wykonania wyroku (ugody, decyzji itd.), który składa się do sądu okręgowego. Podstawy wniosku ujęte są w rozporządzeniu nr 1215/2012 i obejmują m.in. oczywistą sprzeczność wyroku z porządkiem prawnym kraju wykonania, pozbawienie dłużnika udziału w postępowaniu, w którym wydano tytuł, czy sprzeczność orzeczenia z innym rozstrzygnięciem zapadłym pomiędzy tymi samymi stronami. W pewnym sensie nowe regulacje zmieniają zatem punkt ciężkości w stosunku do dotychczasowej instytucji uznawania orzeczeń. Będą one podlegać kontroli w kraju wykonania nie z wniosku wierzyciela, przed rozpoczęciem egzekucji, ale na „zarzut” dłużnika.