Kompensata wzajemnych zobowiązań w stosunkach handlowych

Przeczytaj także: Wymiana barterowa i kompensata wierzytelności z korektą kosztów

Rodzaje kompensat

Kompensata jest formą rozliczeń bezgotówkowych. W tym miejscu warto wspomnieć, iż nie stanowi ona formy zapłaty, dlatego też nie powinna jako taka figurować np. na fakturach. Nie należy jej również mylić z wymianą barterową.

Jak zostało już wspomniane, z kompensaty przedsiębiorcy mogą skorzystać tylko wówczas, gdy posiadają tzw. zobowiązania wzajemne (dwustronne), czyli kiedy z zawartej między nimi umowy wynika, że są oni dla siebie jednocześnie dłużnikami i wierzycielami. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem, jednak tylko do wysokości wierzytelności o niższej wartości.

Przedsiębiorcy mogą wybrać:

• umowne potrącenie należności lub
• ustawowe potrącenie należności.

W przypadku kompensaty umownej nie znajdziemy żadnych szczególnych regulacji w przepisach prawa. Jej warunki są swobodnie ustalane między przedsiębiorcami oraz zawierane w umowie regulującej wzajemne stosunki. Inaczej sytuacja wygląda, jeżeli zdecydują się oni na ustawowe potrącenie należności. Kwestie z nim związane są bowiem uregulowane w k.c.

---

Art. 498 k.c.:
§ 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

§ 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

---

Bez oświadczenia nie ma kompensaty

Jak widać, ustawa wskazuje na możliwość skorzystania z kompensaty oraz określa warunki pozwalające na zastosowanie tej metody rozliczania zobowiązań. Jednym z nich, wynikającym z art. 499 k.c., jest wystąpienie jednej ze stron (przedsiębiorcy) do drugiej z oświadczeniem. Przepis ten określa wręcz, iż “potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie”, nie wskazuje jednak, jaką formę powinno ono przyjąć. Oznacza to, iż przedsiębiorca sam może zadecydować, w jaki sposób poinformuje swojego kontrahenta o chęci potrącenia wzajemnych należności - może to zrobić ustnie lub na piśmie. Najważniejsze jest, by informacja ta dotarła do wiadomości drugiej strony.

Oczywiście, ze względu na bezpieczeństwo, zaleca się zwrócenie się do kontrahenta z oświadczeniem w formie pisemnej. Wówczas przedsiębiorca ma dowód na wypadek, gdyby dostał informację o zaleganiu z płatnością za daną transakcję, która miała być potrącona z wzajemnych należności.

Potrącane wyłącznie wymagalne wierzytelności

Z art. 498 k.c. wynika również, iż kompensatą mogą zostać objęte wyłącznie wzajemne wierzytelności, które są wymagalne. Co to oznacza? Otóż potrącenie może dotyczyć należności, która powstała po upływie terminów spłaty świadczeń określonych w umowie. Jeżeli natomiast została ona wypowiedziana przed terminem, wówczas bierze się pod uwagę okres wypowiedzenia.

Pozostałe ograniczenia wynikające z k.c.

Kompensatą ustawową nie mogą zostać objęte, oprócz wierzytelności niewymagalnych, również wierzytelności:

• przeterminowane, jeżeli potrącenie nie było możliwe przed ich przeterminowaniem (art. 502 k.c.),
• zajęte, jeżeli dłużnik stał się wierzycielem swojego wierzyciela już po dokonaniu zajęcia (art. 504 k.c.),
• nieulegające zajęciu,
• o dostarczenie środków utrzymania,
• wynikające z czynów niedozwolonych,
• co do których potrącenie jest wyłączone na podstawie przepisów szczególnych.

Przykład
Firmy X i Y współpracują ze sobą. Firma X posiada u firmy Y zadłużenie w wysokości 2000 zł, natomiast firma Y względem firmy X jest dłużna 1500 zł. Obie wierzytelności spełniają warunek wymagalności. Firma Y wystąpiła do X z oświadczeniem o ustawowym potrąceniu należności. Po skompensowaniu wzajemnych należności zadłużenie firmy X względem Y wynosi 500 zł i powinno ono zostać uregulowane w terminie płatności.